ابوعلی صولی

اَبوعَلیِ صولی، احمد بن محمد بن جعفر، محدّث بصری سدۀ 4 ق / 10 م، که در آثار امامیّه مورد توجه قرار گرفته است. در نسخۀ چاپی رجال طوسی (ص 455) نسبت «جَلودی» نیز به او داده شده که بنابر نسخه‌ای کهن از رجال (ص 206) باید گفت که این نسبت از افتادن کلمۀ «صَحِبَ» در نسخۀ چاپی ناشی شده است. از جزئیات زندگی او اطلاعات چندانی در دست نیست؛ تنها با بهره‌گیری از اسانید برخی روایات وی، می‌توان به نکاتی از زندگی او دست یافت. باتوجه به اینکه وی از محمد بن یحیی ‌بن منذر قَزّاز (د 290 ق) متولد شده است (نک‍ : خطیب، 4 / 408). 
به گفتۀ نجاشی (ص 84) و طوسی ( الفهرست، 32) در 353 ق و بر پایۀ سندی که در الامالی مفید (ص 165) آمده است، وی در 352 ق در بغداد به گفتن حدیث اشتغال داشته و شیخ مفید از او حدیث شنیده است. به نوشتۀ خطیب بغدادی (همانجا)، ابوعلی صولی در اواخر عمر سفری به اهواز داشته و به گمان همو در همانجا وفات یافته است. از میان مشایخ و استادان او می‌توان عبدالعزیز بن یحیی جلودی، ابوخلیفۀ جُمَحی، احمد بن عبدالعزیز جوهری، زکریا بن یحیی ساجی، محمد بن زکریا غلابی و محمد بن حسین طائی را نام برد (مفید، 91؛ ابن شاذان، 128؛ طوسی، امالی، 1 / 213؛ خطیب، همانجا؛ دلائل الامامة، 18). از راویان او نیز می‌توان هارون‌ بن موسی تلعکبری، ابوالفرج محمد بن موسی قزوینی، ابن عیاش جوهری و محمد بن جعفر بن علان شروطی را ذکر کرد (ابن عیاش، 6؛ نجاشی، خطیب، همانجاها؛ دلائل الامامة، 19). 
طوسی ( الفهرست، همانجا) و نجاشی (همانجا) وی را توثیق کرده‌اند، اما خطیب بغدادی (همانجا) نه شخص او، بلکه برخی احادیث وی را ضعیف دانسته است (نیز نک‍ : ابن حجر، 1 / 286). به گفتۀ طوسی (همانجا)، ابوعلی صولی تألیفاتی داشته که از آنهاست: اخبار فاطمة (ع) (نیز نک‍ : نجاشی، همانجا) که ابن شهر آشوب در مناقب (3 / 331، 333، 337) از آن استفاده کرده است. همچنین در دلائل الامامة (ص 18- 19) دو روایت در شأن حضرت فاطمه (ع) به نقل از ابوعلی صولی آمده که شاید از این کتاب برگرفته شده باشد و نیز طوسی در الفهرست (ص 82) کتابی در شرح احوال سیدحمیری (اسماعیل ‌بن محمد) به شخصی صولی نام منسوب ساخته و تصریح کرده که این کتاب را به دو واسطه از مؤلف آن روایت کرده است. 

مآخذ

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، 1329 ق؛ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة، قم، 1407 ق؛ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، چاپخانۀ علمیه؛ ابن عیاش، احمد بن محمد، مقتضب الاثر، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، 1379 ق؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره، 1349 ق؛ دلائل الامامة، منسوب به ابن رستم طبری، نجف، 1383 ق / 1963 م؛ طوسی، محمد بن حسن، امالی، بغداد، 1384 ق / 1965 م؛ همو، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، 1380 ق / 1961 م؛ همو، همان، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز؛ همو، الفهرست، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، نجف، کتابخانۀ مرتضویه؛ مفید، محمد بن محمد، الامالی، به کوشش غفاری و استاد ولی، تهران، 1403 ق؛ نجاشی، احمد بن علی، الرجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، 1407 ق. 

حسن انصاری