ابراهیم لکهنوی

اِبْراهیم لَكْهْنَوی، محمدتقی بن حسین دلدار علی نقوی نصیرآبادی (1259-1307ق / 1843-1890م )، فقیه و مفسر شیعی در سدۀ 13ق / 19م در هندوستان. وی در لكهنو زاده شد و در همانجا رشد یافت و به تحصیل علم پرداخت (آقابزرگ، طبقات، 10). صرف و نحو و منطق و بیان را نزد مولی كمال‌الدّین موهانی و فقه و اصول را پیش پدر خواند. پس از درگذشت پدر، كه از عالمان و فقیهان شیعی بود، عهده‌دار امور شرعی و دینی شیعیان لكهنو شد (امین، 2 / 205). در 1289ق / 1872م به قصد سفر حج راهی مكه و مدینه شد و نیز در 1291ق برای زیارت عتبات به عراق سفر كرد (صدر الافاضل، 478) و در آنجا از فقیهان بنام شیعی مانند میرزا محمد حسن شیرازی، شیخ محمد طه نجف نجفی، سیدمیرزا محمد حسین شهرستانی، شیخ علی فرزند صاحب جواهر، میرزا حبیب الله رشتی، مولا لطف الله مازندرانی، شیخ محمد حسن آل یاسین كاظمی، فاضل ایروانی، شیخ محمد حسین كاظمی، شیخ حسن ابن الشیخ، اسدالله كاظمی، شیخ زین‌العابدین مازندرانی و سید ابوالقاسم طباطبائی (حجة‌الاسلام ) اجازۀ روایت یافت. در 1306ق / 1888م به قصد زیارت مرقد امام رضا (ع) سفری به ایران كرد و در آستانۀ حضرت عبدالعظیم شهر ری مورد استقبال علما و امرا قرار گرفت و همچنین با ناصرالدین شاه دیدار كرد (همانجا) و شاه به قصد تكریم او را «حجةالاسلام» لقب داد (امین، همانجا). هنگامی كه حكومت فرمانروایان شیعی در لكهنو پایان یافت و دولت انگلیس بر آن سامان چیره شد، فرمان داد تا عالمان دینی شهادت به ولایت امام علی (ع) را از اذان حذف كنند. ابراهیم سخت به مخالفت برخاست و نامه‌ای به ملكه انگلیس نوشت و در نتیجه فرمان صادر شده لغو گردید (همو، 2 / 205) و در عین حال حكومت انگلیس او را «شمس العلماء» لقب داد (موسوی اصفهانی، 114).
ابراهیم دارای حوزۀ درس نیز بود و شاگردانی را در علوم دینی پرورش داد. او دارای تألیفاتی بدین شرح است: تحفة المؤمنین كه رسالۀ عملیۀ اوست و در هند به زبان اردو چاپ شده است (آقابزرگ، الذریعة، 3 / 474)؛ الیواقیت و الدرر فی حكم التماثیل و الصور كه در هند چاپ شده است (همان، 25 / 295-296)؛ نور الابصار فی اخذ الثّار، به زبان فارسی در لكهنو چاپ شده است (صدر الافاضل، 479)؛ الشمعة فی احكام الجمعة كه وی آن را به نام ناصرالدین شاه تألیف كرده است، از این رو آن را اللمعة الناصریة نیز گویند و نسخه‌ای از آن در كتابخانۀ وی در لكهنو موجود است (آقابزرگ، الذریعة، 14 / 233)؛ ظاب العائل در فقه (همان، 15 / 198)؛ امل الآمل در كلام (فارسی)؛ تكمله‌ای بر كتاب پدر خود ینابیع الانوار در تفسیر؛ البضاعة المزجاة كه در تفسیر سورۀ یوسف است (امین، همانجا) و دعائم الایمان (لكهنوی، 122).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ همو، طبقات اعلام الشیعة، قرن 14، مشهد، 1404ق / 1984م؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، به كوشش حسن امین، بیروت، 1403ق / 1983م؛ صدر الافاضل، مرتضی حسین، مطلع الانوار، كراچی، 1402ق / 1981م؛ لكهنوی، محمد مهدی، نجوم السماء، قم، 1396ق / 1976م؛ موسوی اصفهانی، محمد مهدی، احسن الودیعة، بغداد، 1348ق / 1929م.

حسن یوسفی اشکوری