ابن بابویه، ابوعبدالله

اِبْنِ بابِويْه، ابوعبدالله‌، حسين‌ بن‌ علی‌ بن‌ حسين‌ بن‌ موسی‌ بن‌ بابويه‌ قمی‌ (زنده‌ در 378 ق‌/ 988 م‌)، فقيه‌، محدث‌ و متكلم‌ شيعی‌. معلوم‌ نيست‌ زادگاه‌ وی‌ كجا بوده‌ و در چه‌ سالی‌ متولد شده‌ و يا درگذشته‌ است‌. 
از آنجا كه‌ پدرش‌ علی‌ بن‌ بابويه‌ جزو برجسته‌ترين‌ فقها و محدثان‌ عصر خويش‌ بوده‌ است‌، احتمالاً وی‌ از مجلس‌ درس‌ پدر استفاده‌ می‌كرده‌ است‌، به‌ خصوص‌ كه‌ از پدرش‌ نيز اجازۀ نقل‌ حديث‌ داشته‌ (نجاشی‌، 50). او به‌ كثرت‌ نقل‌ اخبار و روايات‌ مشهور بود (طوسی‌، رجال‌، 466) و همچون‌ برادرش‌ شيخ‌ صدوق‌ از حافظۀ بسيار توانايی‌ برخوردار بود و كسی‌ جز صدوق‌ با او برابری‌ نمی‌كرد، چنانكه‌ از شيخ‌ طوسی‌ در كتاب‌ الغيبة ــ در حق‌ او و شيخ‌ صدوق‌ ــ چنين‌ نقل‌ شده‌ است‌: كه‌ هيچ‌ يك‌ از علما و محدثان‌ قم‌ در حفظ روايات‌ و اخبار همتای‌ آن‌ دو نبودند (ص‌ 188). ابن‌ بابويه‌ گفته‌ است‌: در حالی‌ مجلس‌ درس‌ داير كرده‌ بودم‌ كه‌ بيش‌ از 20 سال‌ نداشتم‌ و گاهی‌ ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ اسود در مجلس‌ درسم‌ حاضر می‌شد و چون‌ حضورذهن‌ و حاضرجوابی‌ مرا در حلال‌ و حرام‌ امور شرعی‌ می‌ديد، به‌ سبب‌ سن‌ كمی‌ كه‌ داشتم‌، بسيار تعجب‌ می‌كرد (طوسی‌، الغيبة، 195). 
علمای‌ امامی‌ وی‌ را ثقه‌ و روايتش‌ را مقبول‌ دانسته‌اند (علامۀ حلی‌، 26). مشايخ‌ و اساتيد او غير از پدرش‌ عبارتند از: برادرش‌ ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ بن‌ بابويه‌ معروف‌ به‌ شيخ‌ صدوق‌ (طوسی‌، رجال‌، 466-467)، ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ اسود، عمران‌ الصفار، علوية الصفار، حسين‌ بن‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ احمد بن‌ ادريس‌ (طوسی‌، الغيبة، 194، 243)، شيخ‌ ابوجعفر محمد بن‌ حسين‌ نحوی‌ (افندی‌، 2/ 149، به‌ نقل‌ از طبری‌ در بشارة المصطفی‌ ) و جعفر بن‌ محمد بن‌ مالك‌ فزاری‌ (آقابزرگ‌، 115). 
بسياری‌ از علمای‌ شيعه‌ از او حديث‌ نقل‌ كرده‌اند كه‌ عبارتند از: فرزندش‌ حسن‌ بن‌ حسين‌ (نوری‌، 3/ 466)، حسن‌ بن‌ محمد بن‌ حسن‌ قمی‌، صاحب‌ كتاب‌ تاريخ‌ قم‌ (قمی‌، 213)، حسين‌ بن‌ عبيدالله‌ غضايری‌ (نجاشی‌، همانجا)، علی‌ بن‌ حسين‌ بن‌ موسی‌ بن‌ ابراهيم‌ معروف‌ به‌ سيد مرتضی‌ (طريحی‌، 112)، محمد بن‌ حمزة حسينی‌ مرعشی‌ (افندی‌، همانجا). ابوالعباس‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ نوح‌ سيرافی‌ بصری‌ نيز با واسطه‌ از او حديث‌ نقل‌ كرده‌ است‌ (طوسی‌، الغيبة، 226). 
دو كتاب‌ التوحيد و نفی‌ التشبيه‌ (نجاشی‌، همانجا) و الرد علی‌ الواقفة (حر عاملی‌، 2/ 98)، به‌ وی‌ نسبت‌ داده‌ شده‌ كه‌ اثری‌ از آنها در دست‌ نيست‌. نجاشی‌ (همانجا) به‌ نقل‌ از حسين‌ بن‌ عبيدالله‌ گفته‌ است‌ كه‌ حسين‌ بن‌ بابويه‌ كتاب‌ ديگری‌ نيز دارد كه‌ آن‌ را برای‌ صاحب‌ بن‌ عباد نوشته‌، اما ابن‌ حجر (2/ 306) اين‌ كتاب‌ را همان‌ نفی‌ التشبيه‌ دانسته‌ است‌. 

مآخذ

آقابزرگ‌، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة، قرن‌ 4، بيروت‌، 1403 ق‌/ 1983 م‌؛ افندی‌، عبدالله‌، رياض‌ العلماء، به‌ كوشش‌ احمد حسينی‌ و محمود مرعشی‌، قم‌، 1401 ق‌/ 1981 م‌؛ طريحی‌، فخرالدين‌ بن محمد، جامع‌ المقال‌، به‌ كوشش‌ محمد كاظم‌ طريحی‌، تهران‌، 1355 ش‌؛ طوسی‌، محمد بن حسن، رجال‌، نجف‌، 1961 م‌؛ همو، كتاب‌ الغيبة، به‌ كوشش‌ آقـابزرگ‌ تهرانـی‌، تهران‌، مكتبة نينوی‌ الحديثـة؛ علامـۀ حلی‌، حسن‌، خلاصة الاقوال‌، تهران‌، 1310 ق‌/ 1892 م‌؛ قمی‌، حسن‌ بن محمد، تاريخ‌ قم‌، به‌ كوشش‌ سيد جلال‌الدين‌ تهرانی‌، 1313 ش‌؛ نجاشی‌، احمد بن علی، رجال‌، بمبئی‌، 1317 ق‌/ 1899 م‌؛ نوری‌، حسين‌ بن محمدتقی، مستدرك‌ الوسائل‌، تهران‌، 1318-1321 ق‌.

علی‌اكبر ضيائی‌