ابن امیر حاج، ابوجعفر

اِبْنِ اَميرِ حاج‌، ابوجعفر محمد بن‌ حسين‌ حسينی‌ (د ح‌ 1180 ق/ 1766 م)، عالم‌، اديب‌ و شاعر شيعی‌ مذهب‌ نجفی‌. نسب‌ وی‌ با 22 واسطه‌ به‌ امام‌ زين‌العابدين‌ سجاد (ع‌) می‌رسد (مدرس‌، 7/ 393). از زادگاه‌ و تاريخ‌ تولد و زندگانی‌ او اطلاع‌ دقيقی‌ در دست‌ نيست‌، جز اينكه‌ نوشته‌اند وی‌ ساكن‌ نجف‌ اشرف‌ بوده‌ و در همان‌ شهر درگذشته‌ است‌ (آقابزرگ‌، طبقات‌، 204). دربارۀ استادان‌ و شاگردان‌ وی‌ نيز آگاهی‌ چندانی‌ نيست‌ و تنها محسن‌ امين‌ (9/ 259) يكی‌ از استادان‌ وی‌ را، به‌ نام‌ سيدنصرالله‌ بن‌ حسين‌ حائری‌ مدرس‌ نام‌ برده‌ است‌. 
چند اثر به‌ ابن‌ اميرحاج‌ نسبت‌ داده‌اند كه‌ تاكنون‌ فقط يكی‌ از آنها به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌ و آن‌ كتاب‌ شرح‌ الشّافيۀ ابوفراس‌ است‌ كه‌ برای‌ ابوسعد عبدالله‌ فخری‌زاده‌، قاضی‌ عراق‌ تأليف‌ كرده‌ است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 13/ 315). تأليف‌ كتاب‌ در 1174 ق‌ آغاز و در 1183 ق‌ پايان‌ يافته‌ و سپس‌ به‌ چاپهای‌ متعدد رسيده‌ است‌ (همان‌، 1/ 466، 8/ 35؛ مشار، 553). آنچه‌ از آثار خطی‌ وی‌ می‌شناسيم‌ عبارت‌ است‌ از: الآيات‌ الباهرات‌ فی‌ معجزات‌ النبی‌ (ص‌) و الائمة الهداة (ع)‌، كه‌ آن‌ را برای‌ سيدنصرالله‌ بن‌ حسين‌ حائری‌ مدرس‌ (استاد خود) به‌ نظم‌ درآورده‌ است‌ (مدرس‌، 393). نسخه‌ای‌ ناقص‌ از اين‌ كتاب‌ در كتابخانۀ شخصی‌ محمدعلی‌ خوانساری‌ موجود بوده‌ است‌ (آقابزرگ‌، الذريعة، 1/ 45)؛ ارجوزة فی‌ تاريخ‌ المعصومين‌ الاربعة عشر، كه‌ به‌ گفتۀ آقابزرگ‌ (همان‌، 1/ 466) ضمن‌ مجموعه‌ای‌ در خزانۀ كتب‌ آل‌ عيسی‌ العطار در بغداد موجود بوده‌ و خود او آن‌ را ديده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ با عنوان‌ منظومة فی‌ تواريخ‌ الائمه‌ (ع‌) نيز ياد شده‌ است‌؛ تاريخ‌ نورالباری‌، ديوان‌ شعری‌ است‌ در تاريخ‌ اهل‌ بيت‌ كه‌ آن‌ را بعد از كتاب‌ الآيات‌ الباهرات‌ در اواخر عمر در 1177 ق‌ سروده‌ و در پايان‌ آن‌ ارجوزه‌ای‌ راجع‌ به‌ سلسله‌ نسب‌ فخری‌زاده‌ آورده‌ است‌. نسخه‌ای‌ از آن‌ در مكتبۀ شيخ‌ محمد سماوی‌ موجود است‌ و آقابزرگ‌ (همان‌، 2/ 292-293) آن‌ را ديده‌ و نوشته‌ است‌ كه‌ گويا به‌ خط خود ناظم‌ است‌. وی‌ در مقدمۀ مآثر، خود را «شاعر آل‌ رسول‌الله‌» خوانده‌ است‌ (ابن امیر الحاج، 1)؛ مآثر آباءِ خاتم‌ الانبياء كه‌ دربارۀ معرفی‌ نياكان‌ پیامبر (ص‌)‌ است‌ نسب آن‌ حضرت‌ را با 49 واسطه‌ به‌ حضرت‌ آدم‌ رسانده‌ است‌. نسخه‌ای‌ از اين‌ كتاب‌ به‌ خط ابوالقاسم‌ شريف‌ اصفهانی‌ مازندرانی‌ در 1271 ق‌ به‌ شمارۀ 6225 در كتابخانۀ مركزی‌ دانشگاه‌ تهران‌ (مركزی‌، 16/ 221) موجود است‌؛ نفثات‌ المصدور، كه‌ نسخه‌ای‌ از آن‌ در كتابخانۀ محمد سماوی‌ محفوظ است‌ (جامعه‌، 4(2)/ 288). 

مآخذ: آقابزرگ‌، الذريعة؛ همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة فی‌ القرن‌ الثانی‌ بعد العشرة، نسخۀ خطی‌، كتابخانۀ شخصی‌ سيدعزيز طباطبائی‌ در قم‌؛ ابن‌ امير حاج‌، محمد بن حسین، مآثر آباء خاتم‌ الانبياء، فيلم‌ نسخۀ شمارۀ 6225 كتابخانۀ مركزی‌ دانشگاه‌ تهران‌؛ امين‌، محسن‌، اعيان‌ الشيعة، به‌ كوشش‌ حسن‌ الامين‌، بيروت‌، 1403 ق/ 1983 م‌؛ جامعه‌، خطی‌؛ مدرس‌، محمدعلی‌، ريحانة الادب‌، تبريز، 1347 ش‌؛ مركزی‌، خطی‌؛ مشار، چاپی‌ عربی‌. 

علی‌ رفيعی‌