دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران

فرهنگ مردم یا فولکلور ایران با اینکه از غنا و عظمت خاصی برخوردار است، کمتر مورد تحقیق و تحلیل قرارگرفته است. فرهنگ عامۀ یک جامعه آینۀ تمام‌نمای زندگی تودۀ مردم آن جامعه است و بررسی و شناخت آن برای تدوین تاریخ و جامعه‌شناسی هر جامعه‌ای الزامی است. ثبت و ضبط اطلاعات مربوط به فرهنگ مردم و ارزش بخشیدن به آن در واقع ارج نهادن به «مردم» است. اندیشۀ عامه، مادر و اساسِ فرهنگ رسمی هر سرزمینی است. این اندیشه فارغ از قید و بندها و قالبهای محصورکننده، چنان رها و پویا ست که در هر شرایطی قدرت سازگاری و تطابق پیدا می‌کند و همگام با جامعه متحول و جاری می‌شود. از این لحاظ، فرهنگ مردم نسبت به وجه رسمیِ فرهنگ برتری دارد. اندیشۀ عامه در گذشته‌های تاریخی دور و دراز هر کشوری ریشه دارد و پیوسته همراه سنتها و ارزشهای بشری به نسلهای بعدی منتقل می‌شود. نیازها و موقعیتهای ویژه موجبات به‌وجود آمدن اجزاء فرهنگ مردم می‌شوند و صورتهای گوناگون فرهنگ مردم، در واقع پاسخی شایسته به نیازهای اجتماعی‌اند. از این رو، مجموعه‌ای از دانستنیها، آداب و رسوم، معتقدات، خرافات، احساسات و عواطف و اجزاء زندگی مادی و معنوی و خصایص روحی و ذوقی تودۀ مردم را «فرهنگ مردم» نامیده‌اند. بنابراین، فرهنگ مردم به عنوان گنجینه‌ای گرانبها و مأخذی قدیم و معتبر شناخته می‌شود که نمایانگر شخصیت، هویت و موجودیت جوامع است.
در مسیر توسعه و پیشرفت، همواره بسیاری از معارف و دانشهای گذشته رو به فراموشی و نابودی می‌نهند؛ به‌ویژه آنکه بسیاری از وجوه فرهنگ مردم خاصیت شفاهی دارند و از راه زبان و تقلید منتقل می‌شوند. ازاین‌رو، بسیاری از کارشناسان و محققان با گردآوری و طبقه‌بندی و بهره‌گیری از شیوه‌های ثبت و ضبط دقیق اطلاعات مربوط به معارف و دانشهای کهن کوشش می‌کنند تا در میان دگرگونی شتابناک جوامع، بخشهایی از فرهنگ و میراث اجتماعی خود را حفظ کنند. در ایران نیز از چند دهه پیش تاکنون کوششهایی در این زمینه صورت گرفته است؛ اما پژوهش و بررسی منسجمی که حاوی تمامی موضوعات مربوط به فرهنگ مردم باشد و از دیدگاهی علمی و مردم‌شناسانه صورت گرفته باشد، در دست نیست. ازاین‌رو، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به منظور پاسخ‌گویی به این بخش از نیازهای جامعه، تهیۀ کتابی مرجع و موثق دربارۀ تمامی اطلاعات و مواد مربوط به فرهنگ مردم ایران را در دستور کار خود قرار داده است. به همین منظور، بخش مردم‌شناسی دانشنامۀ ایران به مدیریت معصومه ابراهیمی با بهره‌گیری از دانش و تجربۀ بیش از 100 تن از متخصصان و پژوهشگران عرصۀ فرهنگ و جامعۀ ایران به کار تهیه و تنظیم دانشنامۀ فرهنگ عامۀ ایران مشغول است. این دانشنامه دربردارندۀ 4 هزار مقاله به ترتیب الفبایی خواهد بود و در 6 مجلد منتشر خواهد شد. بسیاری از این مقالات با تصویر، طرح، نقشه، جدول و نمودار همراه است. این دانشنامه ابتدا به صورت کتاب مرجع و سپس لوح فشرده منتشر می‌شود.