دانشنامه زبان ها و گویش های ایرانی

دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، نخستین دانشنامه‌ای است که با هدف شناسایی و توصیف زبان‌ها و گویش‌‌‌‌های ايرانی از سوی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی به‌صورت برخط در حال انتشار است. طرح آغازین این دانشنامه در سال ۱۳۸۹ فراهم آمد و با تصويبِ شورای عالی علمی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی طرح تدوين آن در چهار جلد آغاز شد. ولی بدان سبب که هنوز اطلاعات دقیقی دربارۀ شمار زبان‌ها و گویش‌های ایرانی وجود ندارد، تعداد جلدهای این دانشنامه نیز قطعی نخواهد بود. با این حال، برخط شدن این دانشنامه کمک بزرگی به پژوهشگران این حوزه در داخل و خارج از کشور خواهد بود و در دراز‌مدّت راه برای تدوین اطلس زبانی ایران هموار خواهد شد. بخش زبان‌شناسی این مرکز با تدوین شیوه‌نامۀ گرد‌آوری گویش‌ها و منابع و افزون بر این با شناسایی نويسندگان و پژوهشگران اين حوزه در ایران و دیگر کشورهای جهان، شمار قابل توجّهی از مدخل‌ها را سفارش داده‌است و تعدادی را نیز در دست ویرایش دارد.                                                                 

مسئله زبان‌ها و گویش‌ها، و حفظ و ثبت و ضبط آنها در سراسر دنیا عموماً و در کشور ما خصوصاً از اهمّیّت ویژه‌ای برخوردار است. با صنعتی شدن جوامع، گسترش ابزارهای ارتباطی و تغییرات آب و هوایی و به دنبال آن، مهاجرت روستاییان و ساکنان شهرهای کوچک به کلان‌شهرها، بسیاری از زبان‌ها و گویش‌ها در معرض نابودی قرار گرفته‌اند. بنابر گزارش یونسکو در هزاره‌ای که گذشت، به‌ویژه در سدۀ اخیر بیش از دو هزار زبان و گویش از میان رفته‌است. بر پژوهشگران، پوشیده نیست که از بین رفتن یک زبان فاجعه‌ای اجتماعی، فرهنگی و علمی به شمار می‌آید؛ چون زبان ابزار انتقال دانش، تاریخ و جهان‌بینی جوامع است و با مرگ هر زبان بخشی از اندیشۀ بشری نیز نابود می‌شود. با این نگرش، برنامه‌ریزی برای گردآوری زبان‌ها و گويش‌ها، و ثبت و ضبط آنها باید در اولویت پژوهش‌های فرهنگی قرار گیرد. نخستین دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌ها ایرانی گامی بزرگ در جهت شناسایی، حفظ و تدوین اطلس زبان‌ها و گویش‌های ایرانی خواهد بود، در این راستا از پژوهشگران حوزۀ زبان و نویسندگان محترم آثار زبانی و گویشی، و نیز گویشورانی که  علاقه‌مند به گردآوری داده‌های گویشی هستند، خواهشمندیم که در پربارتر شدن نخستین دانشنامۀ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی و پیشبرد این طرح میهنی بزرگ ما را یاری فرمایند.