1393/11/26 ۰۹:۱۶
سال‌های پس از كودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢، ایران شاهد فعالیت مترجمان بسیار خوبی مثل عبدالله توكل، نجف دریابندری، ابراهیم یونسی، به آذین و سروش حبیبی بود كه ترجمه‌های بسیار دقیقی را انجام می‌دادند. مثالی برای این حسن دقت سروش حبیبی است كه «ژرمینال» امیل زولا را ترجمه كرده و توضیحی به آن افزوده بود كه این اثر را از فرانسه به فارسی ترجمه كرده و آن را با ترجمه روسی و آلمانی آن مطابقت داده است. بعدها ایشان عنوان كردند كه تنها به دلیل علاقه زیاد به رمان «جنگ و صلح» تولستوی تصمیم گرفته است كه زبان روسی را فراگرفته و این كتاب را ترجمه كند، بنابراین در سن بالای ٦٠ سالگی به آموختن زبان روسی همت گماشته و «جنگ و صلح» و «آناكارنینا»ی تولستوی را به فارسی ترجمه كرده‌اند.
سال‌های پس از كودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢، ایران شاهد فعالیت مترجمان بسیار خوبی مثل عبدالله توكل، نجف دریابندری، ابراهیم یونسی، به آذین و سروش حبیبی بود كه ترجمه‌های بسیار دقیقی را انجام می‌دادند. مثالی برای این حسن دقت سروش حبیبی است كه «ژرمینال» امیل زولا را ترجمه كرده و توضیحی به آن افزوده بود كه این اثر را از فرانسه به فارسی ترجمه كرده و آن را با ترجمه روسی و آلمانی آن مطابقت داده است. بعدها ایشان عنوان كردند كه تنها به دلیل علاقه زیاد به رمان «جنگ و صلح» تولستوی تصمیم گرفته است كه زبان روسی را فراگرفته و این كتاب را ترجمه كند، بنابراین در سن بالای ٦٠ سالگی به آموختن زبان روسی همت گماشته و «جنگ و صلح» و «آناكارنینا»ی تولستوی را به فارسی ترجمه كرده‌اند. در مقدمه كتاب نیز از مترجم قبلی رمان «جنگ و صلح» آقای كاظم انصاری عذرخواهی كرده و یادآوری می‌كند كه تنها به دلیل علاقه شخصی این اثر آن را ترجمه كرده‌اند. مثال دیگری برای این امر ترجمه‌های نجف دریابندری است. او با اینكه خود از اندیشه‌های چپ بوده اما «تاریخ فلسفه» برتراندراسل و «افسانه دولت» ارنست كاسیرر را ترجمه كرده است كه محتوای این آثار اصلا زمینه‌های چپ ندارند. می‌توان گفت مترجمان خوبی در كشور وجود داشتند اما باز هم مهم‌ترین كاستی این بود كه در دهه ٥٠ هـ . ش به ترجمه توجهی نمی‌شد. دهه ٥٠ مصادف با دهه ٧٠ در اروپاست و دهه ٧٠ دهه‌ای است كه ماركسیست زیر سوال می‌رود و نئولفت‌ها می‌آیند. افرادی مثل پولانزا، ارنست مندل كه «سرمایه‌داری متاخر» را می‌نویسد یا بتلهایم كه رییس انجمن فرانكو- چاینیز در فرانسه است و چهار جلد كتاب راجع به مبارزه طبقاتی در شوروی نوشته است. تالیف این آثار نشان می‌دهد كه در شوروی نیز مبارزه طبقاتی صورت می‌گیرد و سركوب و فشاری كه بر اپوزیسیون وارد می‌شود به نوعی تایید آن است. اما جلد چهارم این كتاب زیر سوال بردن لنینیسم است، اثری كه دكتر ناصر فكوهی آن را ترجمه كرده و ترجمه بسیار خوبی است. در آن سال‌ها روشنفكران داخل ایران خیلی با این مسائل آشنایی نداشتند اما در غرب و در ایتالیا انریكو برلینگوئر و حزب كمونیست اسپانیا، لنینیسم را زیر سوال می‌برند. در واقع دهه ٧٠ اروپا ماركسیست از نظر تئوریك زیر سوال می‌رود اما این كتاب‌ها در ایران ترجمه نشده و در دسترس خوانندگان و دانشجویان ایرانی قرار نمی‌گیرد. ١٠،١٥ سال طول می‌كشد تا این كتاب‌ها وارد ایران شده و مورد توجه قرار بگیرند. بطور مثال سوسیالیسم بازار و مباحثی از این قبیل مطرح می‌شود با مضمون اینكه اقتصاد برنامه‌ای و دولت نمی‌توانند كل اقتصاد را در دست بگیرند چرا كه اگر این اتفاق بیفتد بدون شك توتالیتاریسم ایجاد می‌شود و در پی آن برنامه‌های كلی با شكست مواجه می‌شوند. این مباحث، موضوعات جدیدی بود كه آن تعصب را زیر سوال می‌بردند اما مطرح شدن آنها در ایران سال‌ها به طول انجامید. یكی از دلایل عدم ترجمه و توجه به این مباحث جدید طی دهه ٥٠ این است كه نشو و نما و آمد و شد فرهنگی چندان در كشور وجود نداشت و سانسور نیز به طور گسترده‌ای انجام می‌گرفت. شاه از اپوزیسیون می‌ترسید و مانع طرح مباحثی از این دست در كشور شده و آنها را سركوب می‌كرد.
به طور مثال ترجمه یادداشت‌های جنگ‌های چریكی چگوارا به طور مخفیانه و دست به دست می‌گشت اما به كتاب‌های محكم و دقیق فلسفی توجهی نمی‌شد. یكی از مهم‌ترین دلایل این عدم اقبال هم سانسور بود. پیش‌تر در مصاحبه‌ای با روزنامه اعتماد گفته بودم كه دكه روزنامه فروشی یا كتابفروشی‌ها اسطوره‌زدایی می‌كنند. به این معنا كه وقتی نوشته یا نشریه‌ای روی دكه قرار می‌گیرد از آن تقدس‌زدایی می‌شود.
در واقع در دسترس همگان قرار گرفتن نوشته یا نظری فرصت نقد و بحث درباره آن را فراهم می‌كند. به طور مثال
در حال حاضر چندین ترجمه از منتقدان لنین در كشور وجود دارد كه خیلی مورد توجه قرار نگرفته‌اند، اما در سال‌های قبل از انقلاب و در دهه ٥٠ آثاری اینچنینی به دلیل توزیع مخفیانه به كتاب‌هایی مقدس تبدیل شده بودند. اما اكنون اكثریت افراد جامعه درباره لنین كم و بیش اطلاعاتی را دارند. به همین دلیل می‌توان گفت در گذشته سواد روشنفكری از بقیه كمتر بود.
مساله دیگری كه می‌توان پیرامون سیر ترجمه در دهه ٥٠ در نظر گرفت، پیروی نكردن روند آن از منطق تاریخ تالیف كتاب‌هاست و این بر فهم افراد جامعه از رویدادهای جهانی تاثیرگذار است. در ایران به دلایلی كه در بالا ذكر شد ترجمه به صورت محدود انجام می‌گرفت و اغلب از منظر روس‌ها و تفكر ماركسیستی- لنینیستی به وقایع از جمله رویدادهایی مثل انقلاب فرانسه نگریسته می‌شد. به طور مثال در آن سال‌ها وقتی افراد می‌خواستند راجع به چرچیل نظر بدهند كتابی را می‌خواندند كه روس‌ها درباره او نوشته بودند، در واقع آن كتاب اشتیاق افراد را برمی‌انگیخت و مبنای تفكر آنها را درباره چرچیل شكل می‌داد. كتاب‌های انتشارات پروگرس كه از روسیه می‌آمد توسط انتشارات گوتنبرگ به طور ساده و فرموله شده ترجمه و توزیع می‌شد. به عبارتی منبع عمده تفكر افراد در كشور كتاب‌هایی بود كه انتشارات پروگرس توزیع می‌كرد. به طور مثال قرائتی كه افراد از انقلاب فرانسه داشتند در واقع قرائتی بود كه روس‌ها و به عبارتی انتشارات پروگرس از این واقعه ارایه كرده بودند. بنابراین حرف‌های فرموله شده پروگرس به ایران می‌آمد و روشنفكر و مهم‌ترین دانشگاه ما یعنی دانشگاه تهران، غیر از این، نگاه دیگری به تاریخ را نمی‌شناخت.
به عبارت دیگر دهه ٥٠ دهه‌ای بود كه همواره نظریات رادیكال و تند و تیز، متون مربوط به مبارزات مسلحانه و جنگ‌های چریكی كه در كوبا مطرح می‌شد مثل كتاب «جنگ شكر در كوبا» ژان پل سارتر در كشور خریداران زیادی پیدا می‌كرد اما كتاب‌هایی كه عمق معنایی بیشتری داشتند مورد استقبال قرار نمی‌گرفتند. می‌توان گفت اگرچه در حال حاضر و با حضور اینترنت نسل كتاب در كشور بسیار كم شده است و حتی همین تعداد كتاب‌هایی هم كه ترجمه و منتشر می‌شوند به فروش نرفته و در كتابفروشی‌ها می‌مانند اما نگاه افراد وسعت بیشتری پیدا كرده و مهم‌ترین دلیل آن هم، وجود رسانه‌های نوین ارتباطی است. امروزه نگاه جزمی كه در دهه ٥٠ نسبت به جهان وجود داشت وجود ندارد و نگاه افراد جامعه نسبت به رخدادهای دنیای اطراف‌شان گسترش یافته است.
٭پژوهشگر تاریخ معاصر
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید