چراغ «صادق» / محمدتقی فاضل‌میبدی

1393/6/1 ۱۱:۰۶

امام جعفربن‌محمد ملقب به صادق در سال 83 قمری در شهر مدینه از مادری به نام «ام‌فروه» از نوادگان ابوبکر زاده شد و سالیانی چند در زمان امام‌سجاد‌(ع) جد بزرگوارش و امام باقر پدر بزرگوارش زندگی کرد که در این روزگاران، خلفای بنی‌مروان از تیره بنی‌امیه بر جامعه حکومت می‌کردند. پس از درگذشت پدر بزرگوارش، حضرت به‌عنوان امام شیعیان شناخته می‌شد.

امام جعفربن‌محمد ملقب به صادق در سال 83 قمری در شهر مدینه از مادری به نام «ام‌فروه» از نوادگان ابوبکر زاده شد و سالیانی چند در زمان امام‌سجاد‌(ع) جد بزرگوارش و امام باقر پدر بزرگوارش زندگی کرد که در این روزگاران، خلفای بنی‌مروان از تیره بنی‌امیه بر جامعه حکومت می‌کردند. پس از درگذشت پدر بزرگوارش، حضرت به‌عنوان امام شیعیان شناخته می‌شد. در آن مقطع مهم‌ترین جریان سیاسی در تاریخ اسلام اتفاق افتاده بود: «انقلاب عباسیان» و شورش ایرانیان به رهبری ابومسلم خراسانی علیه حکومت تبعیض‌نژادی بنی‌امیه. اما این تحول به سود اسلام و مسلمانان به وقوع نپیوست و جور و جفای عباسیان، کم از بیداد امویان نبود. به‌خصوص اینکه عرصه بر شیعیان تنگ‌تر می‌شد و زندان‌های مخوف عباسیان مملو از معترضان، به‌ویژه شاخه علویان شد و فجایع بزرگی بر آنان اعمال شد.

در کنار این تحول سیاسی، تحولات فرهنگی بود که در راستای حکومت صورت می‌گرفت و آن، به‌وجودآمدن نحله‌های مختلف کلامی و فکری بود که تلاقی افکار و تضارب آرا را باعث شده بود. از آنجا که نحله‌های فکری، پشتوانه سیاسی داشت و حکومت‌های اموی عباسی برای تحکیم پایه‌های حکومت خود، تفسیرهای حکومت‌پسند از اسلام داشتند و مفسران و سفیهان درباری، اسلام واقعی را به سود خود تعریف کرده بودند، امام‌صادق(ع) که دانش ناب اسلامی را از محضر جد بزرگوارش امام سجاد(ع) و پدر بزرگوارش امام‌باقر(ع) آموخته بود بر آن شد تا با تشکیل حلقه‌های درس و تربیت شاگردانی چند در زمینه‌های فقهی و کلامی، در برابر نحله‌های فرهنگی - که بعضا بدعت‌گذار بودند- بایستد. با تشکیل این حلقه‌های درس توسط حضرت، مکتب فقهی و کلامی جعفری پدید آمد و عالمانی چون هشام‌بن‌حکم، مفضل‌بنعمر، محمد‌بن‌مسلم، هشام‌بن‌سالم و جابربن‌حیان که هر کدام صاحبنظر بودند قدم به عرصه گذاشتند. دستگاه فقهی و کلامی شیعه عمدتا مبتنی بر روایات امامان باقر و صادق (علیهم‌السلام) استوار است. از ویژگی‌های مرکز فقهی امام صادق(ع)، تساهل و رواداری بود که در برابر مخالفان فکری خود حتی ملحدانی مانند ابن‌ابی‌الاوجا با سعه‌صدر و منطق استوار برخورد می‌کرد. امام‌صادق(ع) در دوران چندین ساله امامت خود، 18سال در دوران حکومت امویان زیست و 16سال در حکومت عباسیان به سر برد و شاید این دوران تلخ‌ترین دوران تاریخ اسلام پس از رحلت پیامبر(ص) تلقی شود. تمام قیام‌هایی که برای برچیدن حکومت ظالم عباسی و اموی صورت می‌گرفت در این چند سال بود که با شدیدترین وجه سرکوب می‌شد. بنابراین مبارزه امام‌صادق(ع) در عرصه فرهنگی از سخت‌ترین مبارزات بود که توانست فرهنگ ناب اسلام را حفظ کند. حضرت در 25شوال سال148 که شصت‌وپنجمین سال عمر خود را طی می‌کرد به دستور منصور دوانیقی در شهر مدینه مسموم شد و در کنار پدر و جد بزرگوارش در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.

روزنامه شرق

ذ