گفتگو

گام نخست همیشه مهم‌ترین حرکت برای اجرای هر ایده است و اگر با خلاقیت و پشتکار همراه باشد، بی‌تردید به نتیجه خواهد رسید. ایده هفته کتاب که سال 1372 با هدف تاکید بر اهمیت کتاب و کتابخوانی و به‌عنوان دومین رویداد مهم‌ کتابی سال‌ بعد از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران طرح شد، از‌جمله ایده‌های خلاقانه احمد ‌مسجد‌جامعی؛ معاون امورفرهنگی وقت وزارت فرهگ و ارشاد اسلامی است.

هسته اولیه دفتر نشر فرهنگ اسلامی در سال 1353 به همت بزرگانی همچون شهید بهشتی، شهید باهنر، علی گلزاده غفوری و سیدرضا برقعی شکل گرفت و در مدت 44 سال فعالیت خود علاوه بر چاپ و انتشار هزاران عنوان کتاب در موضوعات مختلف فرهنگ دینی و اسلامی، پژوهش‌ها و برنامه‌های اساسی دیگری را نیز پایه‌گذاری و اجرا کرده که راه‌اندازی جشنواره ادبی «خاتم» از آن‌جمله است.

با توجه به اینکه موج عقلانیت جدید و جهان تکنولوژیک، همه جوامع از جمله جامعه ما را نیز به لحاظ حیات دینی و معنوی دستخوش تغییراتی بنیادین کرده است معنا و مفهوم «امر دینی» و جایگاه و موقعیت آن در جوامع امروزین نیاز به روشنگری بیشتری دارد. به این اعتبار، بر آن شدیم تا با بیژن عبدالکریمی به گفت‌وگو بنشینیم که به تازگی کتابی با عنوان «پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر» از انتشارات نقد فرهنگ منتشر کرده است.

فلسفه در بنیاد خود گفت‌وگوی راست و درست، صریح و بی‌پروا، بدون تعارف و مجامله و در عین حال منطقی و رودارانه بین اندیشمندان و در واقع میان اندیشه‌هاست، درباب وجود یا هستی، حقیقتی كه فراچنگ نمی‌آید، بر موجودات محیط است و انسان پرسشگر در مواجهه با آن دچار حیرت می‌شود و این سرآغاز فلسفه است.

*به نظر می‌رسد این شرایط تاریخی تنها یک عامل بود که ساختار سیاسی نشأت‌گرفته از فرهنگ ایرانی خود را باز تولید می‌کند و درواقع شرایط تاریخی در این روند اهمیت بیش‌تری دارد یا فرهنگ سیاسی؟ جدا کردن این دو فقط در ذهن ممکن است. افسوس که مجال نیست تا این نکته را تفصیل دهم که تمامی اندیشۀ مدرن که خودآگاهی فرهنگ است، ریشه در رخدادهای واقعی و جمعی یا به دیگر سخن ریشه در شهرگردانی دارد که ما به سیاست ترجمه‌اش کرده‌ایم. سیاست یعنی روابط قدرتی که حاکم و محکومان در آن شراکت دارند. اگر حاکم فعال مایشاء و بندگان در انفعال مطلق باشند، از این انفعال مطلق است که حاکم فعال مایشاء شده است. برای من اصلاً جدا بودن فرهنگ از شهر و شهرگردانی متصور نیست. البته اندیشه‌های مدرسی و به قول حافظ «قیل و قال مدرسه»ای در تاریخ فرهنگ ما و همین‌طور مسیحیان قرون وسطی بوده است که مباحث آن‌ها می‌نماید که از زمین و زمان جداست و گویی در یک حبابی است که هرکس واردش می‌شود همه‌چیزش بخار می‌شود جز روح حقیقت‌جویی‌اش. چنین حبابی هرگز در تاریخ وجود نداشته است، مگر نیچه به دنیا نیامده بوده باشد. وقتی تو می‌پنداری که به سیاست هیچ کاری نداری، سیاست بیش از هر وقت با تو کار دارد.

مجموعه سه جلدی «تاریخ اندیشه ایرانی» با زیر عنوان اندیشه، فرهنگ و آیین ایرانیان در عهد باستان نوشته آزرمیدخت فرهیخته والا به تازگی از سوی نشر فردوسی (اصفهان) منتشر شده است. این مجموعه به گفته نویسنده، دسترنج بیش از 10 سال کار، به‌منظور دست‌یابی به درست‌ترین داده‌ها در مسیر شناخت مبانی اندیشه، فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی در عهد باستان است. وی می‌گوید در این مسیر، شاید گزارش‌های ناب و منابع دسته اولی بوده‌اند که به‌دلیل عدم دسترسی به آنها و فقر منابع کتابخانه‌ا‌ي، به آنها دسترسی نداشته‌ام؛ اما منابع درجه دوم به‌کار گرفته شده، دربردارنده آن گزارش‌های دست اول هستند.

امروز 80 ساله می‌شود، استاد ادبیات و مولوی پژوهی که سال‌های بی شماری از زندگی‌اش را صرف مطالعه و شناخت مولانا، شاعر شهیر قرن هفتم کرده. با این حال با جدیت هرچه تمام تأکید دارد شناخت مولانا و مثنوی‌اش کار هرکسی نیست. از توفیق سبحانی می‌گوییم، مردی که فهرست‌نویسی نسخ خطی22 کتابخانه شهرهای مختلف ترکیه را انجام داده و علاقه مندی‌اش به مولانا را در نتیجه معلمان و استادانی می‌داند که سال‌های دبیرستان و دانشگاهش با آنان سپری شده و از این بابت خودش را خوش اقبال می‌داند.

25 آبانماه، 20 سال از درگذشت زنده یاد استاد محمد تقی جعفری می‌گذرد؛ روحانی دانشمندی كه عموم او را با عنوان «علامه جعفری» می‌شناختند. همیشه گرداگردش پر از مخاطبانی شیفته بود، با جثه‌ای كوچك و چهره‎ای جذاب و عبا و عمامه‌ای متفاوت كه تصویرهای رایج از بوعلی سینا را تداعی می‌كرد، بی دلیل نبود كه برخی او را «ابن سینا»ی زمان لقب داده بودند.

دکتر ملک‌مهرداد بهار را شاید در ابتدای فعالیت حرفه‌ای‌اش در فضای فرهنگی ایران، چنان که دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور در همین گفت‌وگو به آن اشاره کرده است، با نام پدرش، ملک‌الشعرای بهار می‌شناختند. اما بداعت اندیشه و جسارت او در بیان نظراتی که چندان با جریان اصلی اندیشه در زمینه اساطیر همسویی نداشت، نام او را یگانه کرد. چنان که دیگر چندان اهمیتی ندارد او فرزند ملک‌الشعراست یا نه. او دکتر مهرداد بهار است. کسی که عده‌ای او را پدر اسطوره‌شناسی در ایران می‌دانند. بیست‌ودوم آبان‌ماه سال 1373 دکتر مهرداد بهار از میان ما رفت و به همین بهانه با دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور که وفادارترین شاگرد او بوده و پس از مرگش آثار پراکنده‌اش را نیز گردآوری کرده است درباره او گفتگو کردیم:

موسیقی همواره از جمله موضوعات مبهم فقهی بوده است. با توجه به تغییر در رویکرد موسیقی و ذائقه هنری جامعه از سویی و تاثیر عنصر زمان، مکان و عرف در صدور احکام فقهی آیا همچنان می‌توان بر دیدگاه‌های امتناعی مبنی بر حرمت موسیقی قائل بود؟