گفتگو

غلامحسین تکمیل‌همایون اکنون مدیر واحد تهران‌پژوهی است که چندین سال است در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان تهران آغاز به کار کرده است. همزمان با روز تهران (14 مهرماه) با او گفت‌وگویی درباره تهران در آیینه آثار مکتوب و تهران‌پژوهی داشته‌ایم که مشروح آن را می‌خوانید:

سهراب سپهری از آن دست افرادی بود که هزار سال هم بگذرد باز عده‌ای معتقدند که چرا این شاعر خشونت‌های دهه چهل را ندیده و خودش را از جمع جدا کرده است؛ اما کیست که بداند او شاعر زیبایی‌هاست و گویا قصد کرده بود تا از پنجره‌های زیادی عبور کند و پشت آن پنجره‌ای قرار گیرد که دنیا برای او اینگونه معنی می‌شود. به مناسبت 15 مهرماه زادروز این شاعر و نقاش معاصر به سراغ محمود معتقدی رفتیم و گپ‌وگفتی را با وی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

نمی‌شود به سهرابِ شاعر اشاره کرد و سهرابِ نقاش را از قلم انداخت. سهراب سپهری علاوه بر آن‌که چهره ای شناخته شده در شعر معاصر ایران است در هنر نقاشی نیز صاحب جایگاهی است مهم و قابل تامل. او نقاشی است کاشف، که به اتکای جستجو در طبیعت و اشیاء به تجربه‌هایی یگانه در نقاشی مدرن ایران دست زده است. آیدین آغداشلو که البته هنرمندی است مولف از شاعرانگی سهراب در نقاشی و تفاوت نگاهش با شاعران همعصرش می گوید.

سرپرست دانشگاه استاد فرشچیان می‌گوید: نقص نظام آموزشی ما که فقط توان ساختن هنرشناس یا هنرمند مدرن داشته و برای تربیت هنرمند ایرانی-اسلامی عقیم است با تاسیس دانشگاه استاد فرشچیان برطرف می شود.

سیدفتح‌الله مجتبایی، چهره ماندگار، استاد دانشگاه، نویسنده، مترجم و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب‌فارسی است. برای آن‌ها که دستی در علوم انسانی دارند، “سیدفتح‌الله مجتبایی” نامی است به غایت بلند و پرآوازه. ایشان بيش از آن‌که صحبت کند سکوت مي‌کند، به عبارت ديگر کم‌گويي و گزيده‌گويي صفت دکتر مجتبايي است. وي در اديان هندو و بوديسم و امثال آن، چهره يگانه در ايران است و اين رشته را در معتبرترين دانشگاه‌هاي دنيا آموخته و تدريس کرده است. کسی که بار فرهنگی این مرز و بوم را در دهه‌های اخیر بر دوش داشته و بدون شک یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های ادب و فرهنگ ایران زمین است.

در بین جامعه‌شناسان و پژوهشگران فرهنگی چالش مهمی در مورد اینکه اصلی‌ترین خصلت ایرانی‌ها چیست وجود دارد. برای مثال دکتر کاتوزیان از «جامعه کوتاه مدت» و «عدم تداوم» به عنوان خصلت اصلی فرهنگ ایرانی، سخن می‌گوید و مهندس مهدی بازرگان در کتاب «سازگاری ایرانی» عنصر اصلی شخصیت ایرانی‌ها را مفهوم‌سازی و ارائه می‌کند. شما اما در مجموعه مطالعات‌تان بر روی خلق و خوی ایرانی‌ها، خصوصاً در مجموعه چند جلدی دایرة المعارف خصایص ایرانی، ترس را گرانیگاه فرهنگ ایرانی و عنصر اساسی شخصیت انسان ایرانی معرفی می‌کنید. قبل از هر چیز در مورد تعریف‌تان از ترس کمی بگویید.

عظیم محمودآبادی: در 16- 15 سالگی شاهد پیروزی مشروطه است و در همان سنین به خدمت در نیروی نظامی روی می‌آورد. وقتی برای درمان بیماری كبدش به آلمان می‌رود همان جا با هزینه شخصی خود دوره آموزش خلبانی را می‌گذراند و تبدیل به اولین افسری می‌شود كه می‌توانست پرواز كند؛ هر چند در ایران آن زمان هنوز خبری از هواپیما نبود.

جمادی استبداد ذهنی البته خاص ما نیست. این فکر در حیطۀ همۀ مناسبات قدرتی که فقط از بالا اجرا می‌شود در همۀ سطوح گسترش می‌یابد. اگر دقت کنید تمامی طرح‌های سیاسی حکمای ما و اصلاً خود ترجمۀ پولیتیکا به سیاست همواره در چرخه‌ای افلاتونی و نوافلاتونی دور زده‌اند. در ساختار مناسبات قدرت که هم مردم و هم حکومت و هم طبقات میانجی را در بر می‌گیرد، حقی برای مشارکت مردم در امور عامه در کار نبوده است. در تاریخ‌های قدیم ما مردم اصلاً غایب‌اند.

دهم مهرماه (دوم اكتبر 1869)، وارد صدوپنجاهمین سالگرد تولد مهانداس كارامچاند گاندی(1326-1248 خورشیدی) رهبر سیاسی و معنوی هند می‌شویم، شخصیت بزرگی كه ملت هند را در راه آزادی از استعمار امپراتوری بریتانیای كبیر رهبری كرد. گاندی تنها یك سیاستمدار برجسته و باهوش و زیرك نبود، او متفكری بزرگ و اندیشمندی برآمده از فرهنگ غنی یكی از كهن‌ترین تمدن‌های بشری است كه با درایت توانست با بهره گرفتن از عناصر فرهنگ بومی هند، فلسفه‌ای كاربردی مبتنی بر اندیشه تساهل و عدم خشونت به جهانیان عرضه كند.

موسیقی ایران روزگار پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است؛ از سویی دوره‌هایی پربار داشته و پرشمار نغمه‌ها سرداده شده و گاه سازها را محکوم به سکوت کرده‌اند. اما در تمام این دوره‌ها هنرمندانی بوده‌اند که با چنگ و دندان رشته موسیقی را به دست گرفتند تا تار و پود آن ازهم نپاشد. اندک هستند افرادی که همواره پای موسیقی بایستند و در دفاع از آن، به آب و آتش بزنند.