گفتگو

*به نظر می‌رسد این شرایط تاریخی تنها یک عامل بود که ساختار سیاسی نشأت‌گرفته از فرهنگ ایرانی خود را باز تولید می‌کند و درواقع شرایط تاریخی در این روند اهمیت بیش‌تری دارد یا فرهنگ سیاسی؟ جدا کردن این دو فقط در ذهن ممکن است. افسوس که مجال نیست تا این نکته را تفصیل دهم که تمامی اندیشۀ مدرن که خودآگاهی فرهنگ است، ریشه در رخدادهای واقعی و جمعی یا به دیگر سخن ریشه در شهرگردانی دارد که ما به سیاست ترجمه‌اش کرده‌ایم. سیاست یعنی روابط قدرتی که حاکم و محکومان در آن شراکت دارند. اگر حاکم فعال مایشاء و بندگان در انفعال مطلق باشند، از این انفعال مطلق است که حاکم فعال مایشاء شده است. برای من اصلاً جدا بودن فرهنگ از شهر و شهرگردانی متصور نیست. البته اندیشه‌های مدرسی و به قول حافظ «قیل و قال مدرسه»ای در تاریخ فرهنگ ما و همین‌طور مسیحیان قرون وسطی بوده است که مباحث آن‌ها می‌نماید که از زمین و زمان جداست و گویی در یک حبابی است که هرکس واردش می‌شود همه‌چیزش بخار می‌شود جز روح حقیقت‌جویی‌اش. چنین حبابی هرگز در تاریخ وجود نداشته است، مگر نیچه به دنیا نیامده بوده باشد. وقتی تو می‌پنداری که به سیاست هیچ کاری نداری، سیاست بیش از هر وقت با تو کار دارد.

مجموعه سه جلدی «تاریخ اندیشه ایرانی» با زیر عنوان اندیشه، فرهنگ و آیین ایرانیان در عهد باستان نوشته آزرمیدخت فرهیخته والا به تازگی از سوی نشر فردوسی (اصفهان) منتشر شده است. این مجموعه به گفته نویسنده، دسترنج بیش از 10 سال کار، به‌منظور دست‌یابی به درست‌ترین داده‌ها در مسیر شناخت مبانی اندیشه، فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی در عهد باستان است. وی می‌گوید در این مسیر، شاید گزارش‌های ناب و منابع دسته اولی بوده‌اند که به‌دلیل عدم دسترسی به آنها و فقر منابع کتابخانه‌ا‌ي، به آنها دسترسی نداشته‌ام؛ اما منابع درجه دوم به‌کار گرفته شده، دربردارنده آن گزارش‌های دست اول هستند.

امروز 80 ساله می‌شود، استاد ادبیات و مولوی پژوهی که سال‌های بی شماری از زندگی‌اش را صرف مطالعه و شناخت مولانا، شاعر شهیر قرن هفتم کرده. با این حال با جدیت هرچه تمام تأکید دارد شناخت مولانا و مثنوی‌اش کار هرکسی نیست. از توفیق سبحانی می‌گوییم، مردی که فهرست‌نویسی نسخ خطی22 کتابخانه شهرهای مختلف ترکیه را انجام داده و علاقه مندی‌اش به مولانا را در نتیجه معلمان و استادانی می‌داند که سال‌های دبیرستان و دانشگاهش با آنان سپری شده و از این بابت خودش را خوش اقبال می‌داند.

25 آبانماه، 20 سال از درگذشت زنده یاد استاد محمد تقی جعفری می‌گذرد؛ روحانی دانشمندی كه عموم او را با عنوان «علامه جعفری» می‌شناختند. همیشه گرداگردش پر از مخاطبانی شیفته بود، با جثه‌ای كوچك و چهره‎ای جذاب و عبا و عمامه‌ای متفاوت كه تصویرهای رایج از بوعلی سینا را تداعی می‌كرد، بی دلیل نبود كه برخی او را «ابن سینا»ی زمان لقب داده بودند.

دکتر ملک‌مهرداد بهار را شاید در ابتدای فعالیت حرفه‌ای‌اش در فضای فرهنگی ایران، چنان که دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور در همین گفت‌وگو به آن اشاره کرده است، با نام پدرش، ملک‌الشعرای بهار می‌شناختند. اما بداعت اندیشه و جسارت او در بیان نظراتی که چندان با جریان اصلی اندیشه در زمینه اساطیر همسویی نداشت، نام او را یگانه کرد. چنان که دیگر چندان اهمیتی ندارد او فرزند ملک‌الشعراست یا نه. او دکتر مهرداد بهار است. کسی که عده‌ای او را پدر اسطوره‌شناسی در ایران می‌دانند. بیست‌ودوم آبان‌ماه سال 1373 دکتر مهرداد بهار از میان ما رفت و به همین بهانه با دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور که وفادارترین شاگرد او بوده و پس از مرگش آثار پراکنده‌اش را نیز گردآوری کرده است درباره او گفتگو کردیم:

موسیقی همواره از جمله موضوعات مبهم فقهی بوده است. با توجه به تغییر در رویکرد موسیقی و ذائقه هنری جامعه از سویی و تاثیر عنصر زمان، مکان و عرف در صدور احکام فقهی آیا همچنان می‌توان بر دیدگاه‌های امتناعی مبنی بر حرمت موسیقی قائل بود؟

محمد صنعتی در میان كتاب‌خوان‌ها و اهل فرهنگ ایرانی بیش از آنكه به عنوان یك روانكاو موفق و برجسته شناخته شده باشد، یك منتقد فرهنگ و پژوهشگری متعهد در حوزه ادبیات و فلسفه است كه با نگاه و رویكردی روان‌شناختی به بازخوانی میراث فكری و فرهنگی ما می‌پردازد و در این كار اهل تعارف و مجامله نیست.

کریم مجتهدی، چهره ماندگار فلسفه و استاد بازنشسته گروه فلسفه دانشگاه تهران از جمله اندیشمندانی است که به دور از حاشیه ها سالهاست بی سروصدا به کار تخصصی خود در زمینه فلسفه می پردازد. در ۸۸ سالگی هر روز به صورت منظم به دفترش در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی می رود و تمام ساعت روز مشغول خواندن و نوشتن است. قبل از مصاحبه به او گفتم که دوست دارم من هم در ۸۸ سالگی مثل او با انگیزه و با انرژی کار کنم

کتاب «وزیران ایرانی محبوس و مقتول از حاکمیت امویان تا پایان سلطنت شاه عباس صفوی» تالیف مرحوم سید محمدعلی کشاورز صدر با نظارت و مقدمه دکتر ناصر تکمیل همایون و به اهتمام بیژن کشاورز صدر از سوی انتشارات خجسته منتشر شده است.

کتاب «باستان‌شناسی سیاست‌های جنسی و جنسیتی در پایان عصر قاجار و دوره پهلوی» شامل دو مقاله بلند می‌شود که به کوشش لیلا پاپلی یزدی و مریم دژم خوی، از سوی نشر نگاه معاصر منتشر شده است.