گفتگو

هفدهم دی‌ماه برابر با سالروز واقعه کشف حجاب است. کشف حجاب یکی از پر مجادله‌ترین مساله‌های دوره پهلوی اول است. اتفاقی که در همان زمان هم موافقان و مخالفان بسیاری داشت و کسانی چون محمدعلی فروغی کارگزاران را به اعتدال به رفتار در این زمینه و احترام به عرف و شرع دعوت می‌کردند.

خسرو معتضد را اگر نتوان مطابق نظر بسیاری از مورخان حرفه‌ای و دانشگاهی، «مورخ» دانست، بی‌تردید باید او را پدیده‌ای منحصربه‌فرد تلقی کرد. معتضد نخستین برنامۀ رادیویی خود را در سال ۱۳۳۷ اجرا کرد؛ در سال ۱۳۴۹ در رشتۀ تاریخ و جغرافیا در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران دانش‌آموخته شد و در دانشکدۀ رادیو و تلویزیون و دانشکدۀ افسری تدریس می‌کرد؛ در همین دوره سردبیری چند مجله را عهده‌دار بود و پس از انقلاب نیز به فعالیت رادیویی و مطبوعاتی خود ادامه داد.

مردم او را با یک آهنگ خیلی معروف می‌شناسند. آنهایی که روزگاری نه‌چندان دور پای تلویزیون می‌نشستند، به چهره هم، می‌شناسندش. زمانی معروف شده بود و دهان‌به‌دهان بین مردم بازگو می‌شد که او برادر اکبر گلپاست، اما برخی از طرفدارانش موکدا تأکید داشتند که این «شایعه» است!

واقعه کشف حجاب رضاخان، از جمله اتفاقات مهم و قابل توجه در تاریخ ایران است که نمونه ای بسیار روشن از استبداد و مدرن سازی جامعه ایرانی با زور تفنگ و سرنیزه را به نمایش می گذارد. واقعه ای که در عین تلاش بسیار حکومت پهلوی و صرف توان و انرژی فراوان از امکانات کشور موفق نبود و مغلوب قدرت فرهنگ شد.

مدت‌ها بود که بنا داشتیم تا داریوش آشوری را پشت «میز روشنفکری» بنشانیم، اما بعد مسافت و مشغله‌های آشوری هر بار این گفت‌وگو را به تعویق می‌انداخت تا این شماره که بالاخره موفق شدیم از او درباره روشنفکری و ادبیات بپرسیم؛ دو حوزه‌ای که در خود آشوری جمع‌اند. او را هم بنا به فعالیت‌ها و سوابقش و هم به اعتبار تالیفات و آثارش می‌توان شخصیتی دانست که از سویی دل در گرو هنر و ادبیات ایران دارد و از سوی دیگر آشنا به کار روشنفکری است.

محمد خندان دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی و پژوهشگر «فلسفۀ اطلاعات»، «اخلاق اطلاعات»، و «مطالعات خواندن» است. او تألیف و ترجمۀ کتاب هایی چون «فلسفۀ اطلاعات در نظر لوچیانو فلوریدی و رافائل کاپورو»، «سیری فلسفی در سپهر اطلاعات»، «شناخت اطلاعات»، «اشاره های اندیشه (گفتارهایی در تاریخ، تجدد و فلسفه)»، و «سیاست‌های ملی کتابخانه‌های عمومی » را د رکارنامۀ خود دارد. آنچه که در تحقیقات او نمایان است و همان هم موجب شد به سراغ ایشان برویم، توجه ویژۀ ایشان به مسئلۀ کتاب و کتاب خوانی از نگاه فلسفی است.

روزنامه‌نگاری ایرانی با تأخیری چندصدساله نسبت به همتایان اروپایی خود پا به عرصه وجود گذاشت؛ با این حال از همان ابتدای پیدایش بسیاری از تجربه‌های تلخ روزنامه‌نگاری جهانی مثل سانسور، توقیف و دستگیری و قتل روزنامه‌نگاران را از سر گذراند.

برای مورخ ادیان هر جلوه و تجلی‌ای از امر قدسی با اهمیت است؛ هر مناسک، هر اسطوره، هر باور یا تجسم الوهی، انعکاسی از تجربه امر قدسی و بنابراین تلویحا بیانگر مفاهیم هستی، معنا و حقیقت است. امر قدسی عنصری در ساختار آگاهی است و نه مرحله‌ای در تاریخ آگاهی. دوره سه جلدی «تاریخ اندیشه‌های دینی» میرچا الیاده با نگاهی متفاوت نوشته شده است.

دکتر سعید بینای مطلق فارغ‌التحصیل فلسفه از دانشگاه علوم انسانی مارک بلوخ استراسبورگ فرانسه است. او در حال حاضر استاد فلسفۀ یونان در دانشگاه اصفهان و استاد مدعو فلسفۀ افلاطون در دانشگاه تهران است. با این استاد نیک‌خو و متواضع راجع‌به تراژدی در یونان باستان، رابطۀ فلسفه و تراژدی، معنا و مفهوم کاتارسیس و ارتباط آن با تراژدی و... به گفت‌وگو نشستیم. در نظر او، تراژدی و کمدی، همچون تجلی دو چهرۀ دیونیسوس، تنها مختص فرهنگ یونانی یا تاریخ غرب نیست، بلکه آن‌ها در تمامی فرهنگ‌ها و ملل، بنا به سرشت و طبیعت انسان، جایگاهی ویژه دارند.

اگر به نخستین نقشه‌های تهران که به روزگار قاجار بازمی‌گردند، بنگریم، بسیاری از تأسیسات عمومی شهر روی این نقشه‌ها، با نام، مشخص شده‌اند. این نقشه‌ها به خوبی روشن می‌کنند که پایتخت قاجاری در آن زمان از این نظر چه وضعیتی داشته است. نخستین گزارش‌های آماری از وضع پایتخت نیز چنین‌اند. بررسی‌های تاریخی از سوی دیگر بیانگرند که سنت وقف همواره در تهران در روزگار گذشته جاری بوده است.