کهنه یادداشت

مردمان، پس از اختراع خط، با ولع و اشتیاق فراوان در پی پیداکردن چیز مناسبی بودند که مطالب و آرمانهای خود را روی آن بنویسند. استخوان، سنگ، چوب، پارچه، صفحه های گل رس یا فلز، برگهای پهن درختان، پاپیروس، همه آزمایش شد و هیچکدام صفات و شرایط لازم را نداشت. آخر فکر بشر گذشته به اینجا رسید که برای نوشتن، پوسن حیوانات را به کار برد.

هیچکس نیست که از ادب عربی و تمدن اسلامی مطلع باشد و ابو محمد عبدالله بن المقفع را که نام اصلی او روزبه و نام پدرش دادویه و اصلا از شهر «جور» فارس بوده، و در بصره تربیت یافته، و بنا بر اشارات مورخان تا چند سال پیش از اواخر حیات و شاید تا موقع مرگ و سوخته شدن در آتش بیداد خلیفۀ عباسی (منصور دوانیقی)، بر دین زرتشتی یا آیین مانوی بوده است، نشناسد.

در اروپا هر که می خواهد در علمی و فنی استاد شود سالهای سال شاگردی می کند و از تربیت استاد و از مطالعۀ کتب بهره مند می شود؛ در ایران این قدر معلوم شده است که تعلم و کتاب خواندن و چیز یادگرفتن زحمت دارد، از دود چراغ خوردن سینۀ آدم خراب می شود، بالخصوص به ایرانیان، هوش و عقل را برای این داده است که معطل نماند می توان زیر کرسی یا پشت میز نشست و جور استاد نبرده همه چیز را دانست!

می دانیم که متمدنان به تمدن ایران و ساکنان ایران زمین در تمام اعصار دارای مهرهایی بوده اند که به جای امضاء به کار می برده اند و این امر از اغلب مدارک و نسخه های خطی پیداست و از طرف دیگر می دانیم که علم تختیم یعنی شناختن مهرها که در زبان فرنگی سیژیلوگرافی نامند از علومی است که کمک بسیاری به تاریخ می کند.

در دعوت نامه عنوان سخنرانی بنده را «زبان و ادبیات عرب و اهمیت آن برای زبان و ادبیات فارسی» نوشته بودند، در صورتی که بهتر و بلکه صحیح تر این است که زبان و ادبیات عرب را به زبان و ادبیات عربی تبدیل کنیم، زیرا زبان و ادبیات عرب از آن ِ ملل عرب است تنها، یعنی مردمی که امروز در کشورهای مختلف شبه جزیرۀ عربستان و یا قارۀ آفریقا زندگی می کنند و زبان آنان عربی است.

این نکته که در کتاب «تاریخ کشیشان» اوسبیوس قیصرانی است آشکارا می نمایاند که رومیان نیز صد سال بعد از سابور ذوالجنود(سابور بن اردشیر) به توسط ارامنه از طرز تاریخ نگاری ایرانیان مطلع شده و خواسته اند تاریخی به طرز تاریخ ساسانی برای خود بسازند ولی موفق شدن ایشان چنانکه باید مسلم نیست.

در مقالۀ سابق در این گفتگو شد که ایندرا که در هند خدای جنگ و پیروزی و رب النوع برق و تندر، و در سرودهای ریگ ودا، یعنی کهن ترین سرودهای مذهبی هندیان، پروردگار ملی هند محسوب است در آثار ایرانی نام دیوی است که سردستۀ یاران اهریمن است و ذکرش در اوستا و ادبیات پهلوی مختص است.

ما کسانی که در این روزگار زندگی می کنیم، خصوصیتی نصیبمان شده است که هیچ یک از نسل های گذشتۀ بشر را در تاریخ جهان شامل نبوده و آن این است که ناظر برتر رفتن انسان از کرۀ خاکی شده ایم. این خصوصیت، هم کنجکاوی و هم مسئولیت ما را بر می انگیزد.

موضوع سخنرانی ما «اخلاق در نظر غزّالی» است؛ و مقصود از «غزّالی» حجةالاسلام زین الدین محمد بن محمد غزّالی طوسی است متولد سنۀ 450 و متوفی 505 هجری قمری مدفون در «طوس خراسان» که اخیراً تأسیس بنا و احیاء آرامگاه او مورد توجه انجمن محترم آثار ملی قرار گرفته است

از پانزده سال پیش متوجه شده ام که باید برای یافتن شیوۀ سخن و نحوۀ شاعری و طرز و اسلوب هر شاعر پا از تعریف و تعارف و توصیف معمول قدیم فراتر گذاشت و زمینه های مطمئن تری برای ترسیم و تصویر چهرۀ شاعران فراهم آورد.