مقاله

در میان دسته‌بندیهای گوناگون از اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، بیشتر به حوزه‌های فقه سیاسی، فلسفه سیاسی، کلام سیاسی و سیاست‌نامه نویسی توجه می‌شود، درحالی که ایرانی‌ترین حوزه اندیشه‌ورزی در ایران را باید حوزه شعر دانست؛ چنان‌که سپهر اندیشه ایرانی، شعر است و بیشتر فقیهان و فیلسوفان و سخنوران و عارفان ایرانی، زمانی که خواسته‌اند نهان‌شده‌های دل خویش را آزاد و بی‌تقید بیان کنند، به دامن شعر پناه برده‌اند؛ اما ادب سیاسی به گونه‌ای شایسته مورد توجه اندیشمندان سیاسی و پژوهشهای دانشگاهی قرار نگرفته است. این نوشتار که پیشتر در فصلنامه «اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی» به چاپ رسیده، با دعوت اندیشمندان به توجه نظام‌مند به حوزه شعر براساس کارکرد سیاسی آن، به نوعی گونه‌شناسی پرداخته و حوزه ادب سیاسی اعم از نظم و نثر مسجع و موزون، به ادب حماسی و میهنی، ادب انتقادی، ادب اصلاحی، ادب تمجیدی و درباری، ادب مقاومت و طنز سیاسی ـ اجتماعی تقسیم و فردوسی، حافظ و ناصرخسرو، سعدی، عنصری بلخی، سیف فرغانی و عبید زاکانی را به عنوان نماینده‌های این‌گونه‌های ادبی معرفی کرده است.

ابراهیم گلستان نویسنده آثاری چون: «اسرار گنج دره جنّی» و «مد و مه»، نخستین بار در کلاس پنجم ابتدایی دست به نوشتن قصه می‌برد و آن نیز در پاسخ به یک موضوع انشا بود، با عنوان: «در عفو لذتی است که در انتقام نیست»: «… در باغی از باغهای شیراز، وسط گلخانه‌ای میز و نیمکت گذاشته‌اند و دور تا دورش، پله پله، گلهای شمعدانی چیده‌اند. این کلاس پنجم ابتدایی سالی از سالهای دهه دوم قرن حاضر شمسی است. توی همین کلاس است که مدیر مدرسه آقای برهان که خیلی آدم باسوادی بود، در یک روز بارانی که آب باران از روی شیشه‌ها می‌ریخت، آمد و گفت: این سید ابراهیم، خاک بر سرش درس نمی‌خونه؛ اما منشی می‌شه! عجب تشویق بی‌مانندی.»

جمعیت عظیمی که این روزها در راهروهای شبستان مصلای تهران و گذرهای منتهی به آن پرسه می‌زند و اجتماعی را تشکیل می‌دهد که از آن به بهار مطالعه و کتاب‌خوانی تعبیر می‌شود، می‌تواند هر ناظر خارجی‌ای را به اشتباه بیندازد که در کشوری با این میزان علاقه‌مند، کتاب باید تیراژ چندده‌هزاری یا بلکه میلیونی داشته باشد. طبق آمارهای رسمی، سالانه حدود چهار تا پنج میلیون نفر در ١٠ روز، از نمایشگاه کتاب تهران بازدید می‌کنند و برخی استادان دانشگاه با اتکا به همین آمار، از تأثیر بی‌چون‌وچرای این رویداد، این بهار، بر سرانه مطالعه ایرانیان گفته‌اند.(١) اما عمر این بهار هم مثل بهارهای خوش و سکرآور دیگر کوتاه است، مثل بهار عمر، بهار عرب... . واقعیت این است که پشت این ویترین نورانی، شلوغ و تزیین‌شده با شلختگی، مغازه کوچک سوت‌وکوری است که فروشنده پیر و فرتوتش در غالب اوقات تنها به کار مگس‌پرانی مشغول است.

یگانه راه رهایی از این چرخه­ بی‌برکت، آن است که مجموعه‌ای از اندیشمندان و کارشناسان و سیاست­گذاران دلسوز، دست به دست هم بدهند و بر اساس سند نهایی چشم‌انداز بیست‌ساله‌ کشور دست به کارشناسی بزنند.

فروغ موسوی نجف آبادی: در طول تاریخ ایران، مراسم آیینی و مذهبی تشیّع در جلوه‌ها و نمادهای گوناگونی ظهور یافتند. هر یک از این نمادها در بستر تفکرات، باورها و آداب و رسوم زمانه‌ی خود شکل گرفته و بالنده شدند. ماه محرم و برگزاری مراسم عزاداری یکی از مهم‌ترین آیین‌های فرهنگی ایرانیان دوره‌ی قاجار برای بزرگداشت امام حسین «ع» و یارانش بود که در خلال آن نذرهای بیشماری جان می­گرفتند. سفرنامه نویسانی که در دور‌ه‌ی قاجار از ایران دیدن کردند به مراسم عزاداری ماه محرم بیش از سایر مراسم‌ها و آداب و رسوم ایرانیان توجه نشان داده‌اند. این سفرنامه نویسان در شرح مشاهدات خود به معرفی بسیاری از نذورات رایج مردم پرداخته‌اند که نشان از اهمیت آن در جامعه قاجار دارد.

هافنر (1998) در مقاله­ ی «نظریه­ ها و پارادایم ­های موجود در جامعه ­شناسی» برخی از تقسیم­ بندی­ ها و انگاره ­­های موجود در جامعه­ شناسی را معرفی می­ کند که ممکن است در جامعه­ شناسی علم نیز کاربست­ پذیر باشند یا نباشند. او این مساله را مطرح می­ کند که غیر از تقسیم­ بندی سه­ گانه­ ی انگاره­ های جامعه­ شناختی تعریف اجتماعی، رفتار اجتماعی و واقعیت اجتماعی که توسط ریتزر ارائه شده است، تقسیم­ بندی­ های دیگری نیز وجود دارد....

سیدداری، وفا و صفای کم‌نظیرش سخن گفتند، اما کمتر به مجاهدت‌های اندیشه‌ای، عرفانی و روشنفکری او اشاره شد. در اوضاع کنونی که بسیاری از روشنفکران انتظار اظهار و اجرای وجه رحمانی دین را دارمحمود دعایی از سابقون مجاهدین و همزاد انقلاب اسلامی است. او بعد از انقلاب توأم با تلاش بی‌وقفه‌اش، سکوت طلاگونه‌ای دارد. در آیین نکوداشت او در کتابخانه ملی ایران، بسیاری از بزرگان گرد آمدند و برخی در وصف دینند و در دشواری‌های خود سراغ کسانی چون سیدمحمود دعایی می‌روند، افرادی از این دست تعداشان اندک است، ولی سخاوتمندانه و با همان رویکرد سال‌های اول انقلاب فارغ از هرگونه جناح‌نگری به دلداری و حل مشکلات مردم می‌پردازند. دعایی در بسیاری از ناملایمات سپر بلای فرهیختگان شده است و در مراسمات، تجلیل‌ها و یادبودهای شخصیت‌های علمی و فرهنگی جامعه ایرانی، از هرگروهی که باشند حضور می‌یابد. او استوانه محبوبی برای اهالی قلم و مطبوعات است و بیش از ٣٠ سال است که مسئولیت مدیریت قدیمی‌ترین روزنامه پرتیراژ ایران را بر مدار میانه‌روی برعهده دارد. اهل هنر برگرد او جمع می‌شوند و او را پناهگاهی برای دغدغه‌ها و دل‌مشغولی‌های خود می‌دانند. وقتی در «همایش نهانخانه دل» در تجلیل از استاد عثمان خوافی، به عنوان یک روحانی در جمع اهالی موسیقی حضور یافت، شوق دیدارش فریاد از نهاد هنرمندان برآورد و عثمان نیز بارها گفته است که عاشق این سید روحانی است. گلرخسار صفی، شاعر بلندآوازه و مادر ملت تاجیکستان، همواره در اولین سخن خود درباره ایران سراغ سیدمحمود دعایی را می‌گیرد و در هر سفر بر سفره ساده و باصفای او میهمان می‌شود.

وهرز در زمان اقامت در یمن و فرمانروایی آنجا به طور مداوم با انوشیروان در تماس بود و نامه‌هایی میان او و کسری رد و بدل شد که به قول اینوسترنزف این کتاب از دسته‌ کتابهایی بود که در باب اداره و روش فرمانروایی بر یمن توسط نمایندگاه شاه ایران ذکر شده بود و در حقیقت نوعی کتاب آیین ملک‌داری یا تدبیر مدرن بود. (محمدی، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و… ۲۶۷) پادشاهی سیف بن ذی یزن بر یمن را چهار سال گفته‌اند. (وفیات‌الاعیان، ۶ر۳۶) وهرز پس از انجام امور یمن آنجا را ترک کرد و به مدائن نزد شاه بازگشت.

صدرالدین الهی از قول صادق چوبک (۱۲۹۵ـ ۱۳۷۷) نقل می‌کند که «خیمه‌شب‌بازی» را چوبک به هزینه شخصی خودش منتشر کرد: «به یاد می‌آورد که برای چاپ کتاب خیمه‌شب‌بازی، احمد مهران پسر حاج معتضدالدولة رفاهی مالک عمدة کوچه‌های مهران و رفاهی در لاله‌زار هزار تومان پولی را که پیش پسرعمه‌اش دکتر محمود مهران وزیر فرهنگ جمع کرده بود، به او (صادق چوبک) قرض داد و قرار شد که این قرض را خُرد خُرد پس بگیرد و به این طریق خیمه‌شب بازی در هزار نسخه با خرج هزار تومان چاپ شد…

حجت‌الاسلام سید محمود دعایی کیست؟ آنچه من می‌دانم این است که اگر دعایی را بشناسی نمی‌توانی او را دوست نداری یا به او احترام نگذاری، دعایی مردی ساده و بی‌تکلف و بی‌ادعا اما خوش سخن و خوش قلم و اهل وفا و دوستی است. اهمیت این قضیه وقتی آشکار می‌شود که بدانید دعایی مرد سیاست است.