مقاله

حکیم ناصرخسرو که نام خود را در سفرنامه ابومعین ناصربن خسرو القبادیانی المروزی نوشته است، یکی از بزرگترین گویندگان فارسی در قرن پنجم است که علاوه بر ذوق و هنر شاعری در ریاضیات و فلسفه و نجوم هم مطالعه داشت و در فلسفه و کلام نابغه بود، کتاب زادالمسافرین او ما را از آوردن هرگونه دلیل و برهان بی‌نیاز می‌کند. موضوعات فلسفی را با نثر بسیار ساده و روان در این کتاب بیان کرده است و در دیوان خود نیز از این اثر چنین یاد کرده است:

استوارت همروف و راجر پن‌رز صاحبان نظریه اُرک-اُر (Orch-Or) بیان می‌کنند که مغز انسان یک سیستم فرا-الگوریتمی (محاسبه‌ناپذیر) است. در اینجا تلاش می‌شود موضوع شناخت نزد حافظ با بخشی از مطالب مربوطه نیز مقایسه شود. در آنجا موضوع با تعریف خودآگاهی آغاز شده است و جنبه‌ی علمی دارد، در شعر حافظ «شراب» را به‌عنوان روشی از شناخت و تأثیر آن بر درونیات آدمی مطالعه می‌کنیم. در اینجا بنا داریم بخشی از یکی از نظریه‌های امروزی را با موضوع شناخت نزد حافظ همراه کنیم تا با نگاهی به شناخت نزد حافظ مطالبی را که به قول حافظ می‌تواند مورد تأیید علم نیز قرار بگیرد (علم از تو در حمایت) را بررسی کنیم؛ «بیا تا در می صافیت راز دهر بنمایم»

هایدگر سؤال این است که از کدام راه منطقی مطمئن به درک مفهوم‌ زمان‌ در علم تاریخ خواهیم رسید؟ سؤال دیگر ایـنکه، سـاخت‌ مفهوم‌ زمان‌ در علم تاریخ باید چگونه باشد تا‌ در‌ خدمت هدف علم تـاریخ باشد؟ مارتین هایدگر در 1915 یعنی در 26 سالگی با نوشتن این مقاله به تفسیر مفهوم زمان در تاریخ می‌پردازد. مفهوم زمان در علوم طبیعی شامل سیر یک‌نواخت آنات و دقایق است که به نحو قراردادی معیار سنجش حوادث طبیعی از لحاظ تقدم و تأخر است. به نظر هایدگر زمان دارای کیفیت و کمیت بوده و کمیت آن مقدار زمان طبیعی است که در علوم طبیعی معیار گذر زمان است. کیفیت زمان که مورد توجه هایدگر است پیش از او کمتر مورد بحث بوده درحالی‌که آن، مبنای فلسفه‌ی تاریخ از دیدگاه هایدگر است.

پل ریکور ما هنوز هم از تاريخ انتظار داريم كه به غير از اين ذهنيت مورخ كه تاريخ می‌سازد، ذهنيت ديگری را آشكار كند؛ ذهنيتی كه حتی ذهنيت تاريخ و خود تاريخ است. اما اين امر ديگر از حرفه مورخ ناشی نمي‌شود بلكه از كار خواننده تاريخ منتج می‌شود، از دوستدار تاريخ كه همه ما هستيم و اين كه فيلسوف برای اين كه دوستدار تاريخ باشد دلايل خاص خود را دارد. پل ريکور، فيلسوف فرانسوی در اين مقاله به دفاع از نگاه هرمنوتيکی در بررسی‌های تاريخی پرداخته است. در اين نگاه، اذعان به هرگونه علم کلی تاريخ و بازنمايی عينی گذشته مورد ترديد قرار گرفته و بر جنبه‌های تفصيلی و نسبی دانش تاريخ تاکيد شده است. مقاله حاضر يکی از مهم‌ترين نوشته‌های اين رويکرد است که به مفهوم انسان به عنوان سوژه تاريخ توجه خاص دارد.

ایمانوئل کانت خطا را نبایستی در بیرون جست، این ذهن است که همواره در معرض خطاست و به قولی بنیاد این خطا را باید در خود خرد و ذهن یافت، نه در این یا آن اشتباه. اما در اندیشه‌ی دگم، انسان در پی این کوشش است که چیزهایی را بشناسد که اساساً در توانایی او نیست، ازاین‎رو واجد بلندپروازی‌هایی است که این بلندپروازی‌ها خطا را ممکن می‌کند. نقد که واژه‌ی صحیح فارسی آن سنجش است، محصول دوران جدید است. در گذشته مجادله و مناقشه و تخطئه وجود داشته است که البته این‌ها با مفهوم نقد یا سنجش در دوران جدید تفاوت جدی دارد، اما سنجش به معنای گسترده و به معنای امروزین آن واجد بنیادهای جدی فلسفی است که در بستر شکل‌گیری فلسفه‌ی دوران که به آن فلسفه‌ی انتقادی می‌گویند، برساخته شد.

تأملی بر شعرهای آخرِ شاملو در آستانه سالمرگش «جهان اگر زیباست مجیز حضور مرا می‌‌گوید»١ زیبایی در جهان به ماه تشبیه می‌شود، درحالی‌که ماه با گردیدن به دور زمین مجیز زمین را می‌‌گوید. به نظر شاملو تنها انسان زیباست و زیبایی جهان به‌خاطر حضور اوست. انسان شاملویی همچون خورشیدی است که در مرکز هستی قرار گرفته و به جهان پیرامون خود روشنایی می‌دهد و از این‌رو زمین، سیارات و جهان را مجیزگوی خود می‌کند.

اشاره: کسانی که با دانشمند معاصر، آقای پروفسور رضا آشنایی دارند، نیک آگاهند که ایشان افزون بر استادی در برخی از علوم روز که برایش آوازه‌ای جهانی آفریده، بر متون ادبی فارسی نیز مسلط است و کتابهای متعددی در این زمینه نگاشته‌اند، با اینکه نزدیک به هفتاد سال است که در خارج از ایران به سر می‌برد! یکی از کتابهای ایشان،«شاهنامه و هویت ملی» است که انتشارات اطلاعات به تازگی روانه بازار کرده است. آنچه در پی می‌آید، بخشهایی از این کتاب است. ***

خصایص شعر نو ویژگیهایی که نظریه‌پردازان برای شعر نو قائل شده‌اند، بیشتر خصلت کالبدشناسانه دارد و خصوصیات ذاتی و محتوائی آن را کمتر بیان می‌کند؛ لذا با این رهیافت، درباره‌ پیوند شعر نو و شعر سنتی یا سنت شعری چیزی گفته نمی‌شود و اگر هم چیزی گفته می‌شود، منحرف‌ کننده است.۱ جدی‌ترین و جمع و جورترین تحلیلی که در این باب صورت گرفته، شاید مقدمه خواندنی محمد حقوقی بر شعر نو از آغاز تا امروز، ۱۳۰۱ـ ۱۳۵۰ (مجموعه اشعار نو منتخب خود او همراه چند تفسیر) باشد.

آشنایی با ایران‌شناسان هانری ماسه(Henri masse) خاورشناس و ایران‌شناس معاصر و نامدار فرانسوی، صاحب تألیفات و تحقیقات ارزشمند در زبان، ادبیات و فرهنگ ایران، در ۲ مارس ۱۸۸۶ در شهر لونویل در شرق فرانسه به دنیا آمد و در ۹ نوامبر ۱۹۶۹ر آبان‌ ۱۳۴۸ در هشتاد و چهار سالگی در پاریس درگذشت. وی پس از پایان تحصیلات دبیرستانی، لیسانس ادبیات گرفت. آنگاه برای یادگیری زبانهای عربی و فارسی و ترکی وارد «مدرسه ملی زبانهای زنده شرقی» شد و همزمان مطالعات خود را در حوزة زبان‌شناسی و تاریخ ادیان (زبانهای سنسکریت و ایرانی باستان و دین اسلام) در «مدرسه عالی تحقیقات علمی ـ کاربردی» پاریس دنبال کرد و سرانجام در سال ۱۹۲۰ به دریافت درجة دکتری دولتی از دانشکده ادبیات پاریس (سوربُن) نایل آمد. «تحقیق دربارة سعدی شاعر» عنوان کتابی است که گویا ماسه آن را به عنوان رسالة دکتری خود نوشته و در سال ۱۹۱۹ در پاریس منتشر کرده است.

دو سه سالی از تأسیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی نگذشته بود که با کاظم برگ نیسی در این مرکز آشنا شدم. آن زمان مرکز دائرة المعارف در خیابان آقائی (گلستان سابق) جای داشت و هنوز به محل جدیدش در تپه های دارآباد منتقل نشده بود. کاظم جوانی بیست و شش هفت ساله، نسبتا ً بلند قـدّ، با چهره ای استخوانی، موئی مشکی و کمی مجعـّد و سبیلی نیمه آویزان بود. رنگ نیمه سوختۀ صورتش که نشان از آفتاب تند خرمشهر و هوای ناسازگار کرانۀ اروند رود داشت، اندکی به زردی می زد.