مقاله

فلسفۀ ابن سینا به عنوان یکی از مهمترین و تأثیر گذارترین مکاتب فکری شکل گرفته در حیطۀ تمدّن اسلامی نه تنها سنّت فلسفی ماندگاری از خود برجای گذاشت بلکه ماجرای فکر کلامی در عالم اسلام را نیز تحت تأثیر خود قرار داد و سرنوشت آن را بگونه‌ای دیگر رقم زد. در واقع یکی از ابعادی که در شناخت و تحلیل فلسفۀ سینوی باید به دقّت مورد تحقیق قرار گیرد بُعد تحوّل زایی و تأثیر گذاری سنّت فلسفی سینوی بر دیگر علوم و معارف مرتبط با فلسفه در جهان اسلام است. در این میان بررسی تأثیری که فلسفۀ ابن سینا بر کلام اسلامی نهاد از موضوعات بسیار مهمّ قابل بحث در سیر تطوّر و تحوّل اندیشۀ کلامی در تمدّن اسلامی است.

بدون شک یکی از مهم ‌ترین اسلام‌شناسان حال حاضر غرب که نظراتش تحولات مهمی در جهت‌دهی به مطالعات حوزه‌های متعددی از اسلام‌شناسی مؤثر بوده، پاتریشیا کرونه(Patricia Crone) است. در نوبت‌های پیشین پاره ‌های اسلام‌شناسی به مناسبت ‌های متعدد نامی از او به میان آورده و به شرح بخشی از آرای او پرداخته ‌ایم. در نوبت چهارم از پاره­های اسلام‌شناسی نیز به بهانه ارائه گزارشی از آثار شاگرد پرآوازه­اش، رابرت هویلند(Robert Hoyland) که در مهم‌ترین اثرش، «اسلام از نگاه دیگران»، به نقد درون گفتمانی آراء استادش پرداخته، ذکری از اهمیت و وجوه تأثیرگذاری کرونه بر جریان اسلام ‌شناسی غرب به میان آوردیم.

جریان روشنفکران وابسته و غربگرا در روزگار مشروطیت، با حمایت استعمار انگلیس در رویارویی با جریان مذهبی برای به کژراهه کشیدن نهضت مشروطیت، شگردها و شیوه های تبلیغاتی مختلفی را به کار بستند. پایگاه فکری آنها، بدون تردید ارزشهای غرب بود. بریدگی از فرهنگ، سنتها و آئینهای خودی و دلبستگی به فرهنگ غربی، سبب شده بود که آنها خود را با فرهنگ خودی بیگانه انگارند و با فرهنگ بیگانه خودی؛ تا آنجا که به ستیز با فرهنگ خودی پرداخته و به گذشته خود پشت پا زدند و به پیشینه و حال غرب علاقه نشان دادند. یکی از این اندیشه‌گران متجدد میرزا فتحعلی آخوندزاده است.

ابومنصور ماتریدی (نام کامل: محمد بن محمد بن محمود أبو منصور الماتریدی السمرقندی الحنفی) (تاریخ مرگ: سال ۳۳۳ هجری قمری) موسس فرقهٔ ماتریدیه، متکلم، فقیه و مفسر قرآن ایرانی مسلمان بود. او که در ماترید از نواحی سمرقند در ماوراءالنهر به دنیا آمد، خداشناسی اسلامی و علم کلام را نزد استادانی چون ابوبکر احمد جوزجانی، ابونصر احمد بن عباس عیاضی (مهم‌ترین استادش)، نصیر بن یحیی بلخی و محمد بن مقاتل رازی آموخت. ابومنصور ماتریدی در زمینه‌های تفسیر، فقه و به خصوص کلام از صاحب نظران محسوب می‌شود. تأسیس فرقهٔ کلامی ماتریدیه، پرورش شاگردان صاحب نظر و به جای گذاشتن آثار فراوان، از نکات قابل ذکر درباره ماتریدی است.

در این مقاله کوشیده شده تا با محوریت قرار دادن موضوع حقیقت وجود ،دیدگاه عارفان مسلمان را ، به ویژه با تکیه بر آراء ابن عربی و شارحان آراء و آثار او، با آراء کسانی همچون شنکره، رامانوجا، افلوطین ، عارفان مکتب قبالا و عارفان تائویی مقایسه کند.امید است پرداختن به مباحث تطبیقی بین ادیان بتواند پنجره های جدیدی از معرفت و آگاهی را بر سپهر معرفتی دین پژوهان جوان بگشاید.

در آستانه مشروطیت تعداد اندکی از انجمنهای مخفی و نیمه مخفی فعالیت خود را آغاز کردند. بعد از صدور فرمان مشروطه و تأسیس مجلس، انجمنها فعالیت خود را علنی کردند و تعداد آنها از صد گذشت. رشد سریع انجمنها که برخی از آنها در پشت پرده با برخی محافل انحرافی نظیر لژهای فراماسونری و فرقه ضاله بهائیت ارتباط داشتند، نه تنها نتوانست کمکی در حل مشکلات مردم نماید و مملکت را در طریق ترقی و تمدنی که ادعا می کردند هدایت کند و ملت ایران را با علوم و فنون جدید آشنا نماید، بلکه خود محملی شد برای اجرای منویات آشوب طلبان و پوششی بودند برای کارهای بی قاعده آنها، به طوری که هر کدام از آنها با تشکیل قوای مسلح نظامی با عنوان سر بازان ملی سد راه مجلس و اجرای قانون مشروطه شد و اسباب خرابی مملکت را فراهم کرد، یعنی با اقدامات نا بجا و دخالتهای بی مورد امور جاریه مملکت را مختل و مردم را از حکومت مشروطه ناراضی کرد و این فرصت را به دست محمد علی شاه داد تا مجلس را به توپ ببندد و اساس مشروطه را برچیند.

جهان معقول و جهان مسحوس، در حد ذات خویش هیچ زمینه‌ای برای پیوستن به هم ندارند، مگر اینکه جهانی میانه و میانجی، جهان مخیل به منزله پیوندگاه آنها، به منزله «مجمع‌البحرین» وجود داشته باشد و از آن نه فقط در عرصه بحث مفهومی و نظریه‌پردازی فلسفی، بلکه در عرصه سلوک معنوی و تحقق وجود بهره گرفته شود.

پیام پیامبر گزیده‌ای است از فرموده‌های پیامبر اکرم(ص) با ترجمه استادان بهاءالدین خرمشاهی و مسعود انصاری. آنچه در پی می‌آید، اندرزهایی است که پیامبر گرامی(ص) به یار ارجمندش ابوذر غفاری کرده است.

ادبیات به عنوان بخشی از فرهنگ جامعه انعکاس اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن است. در عین حال بیانگر آرمانها و آرزوها و از سوی دیگر نظام ارزشی حاکم بر آن است ادبیات بیان حال جامعه است و نهادی است اجتماعی که زندگی را به نمایش در می‏ آورد.1 ادبیات جدید ایران از دوره مشروطه آغاز می ‏شود و به تدریج گسترش می‏ یابد. مجموعه عوامل مختلف به تحولات فرهنگی عصر مشروطه مدد می ‏رساند.

پل ژول آنتوان میه در یازدهم نوامبر ۱۸۶۶ر۲۰ آبان ۱۲۴۵ در شهر مولن،‌ از بلاد مرکزی فرانسه به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در یکی از مدارس معتبر زادگاه خود به پایان رساند و برای ادامه تحصیل به دانشکده ادبیات و مدرسه مطالعات عالی دانشگاه سورین وارد شد. استادان او در آنجا لویی آوه (۱۸۴۹ـ ۱۹۲۵)،‌ متخصص در زبان‌‌های یونانی و لاتینی،‌ ژام‌ دار مستتر (۱۸۴۹ ـ‌۱۸۹۴)، ایران‌شناس بلندآوازه،‌ و برخی دیگر از شرق‌شناسان و زبان‌شناسان معروف اروپایی بودند. در این دانشگاه او با نظریه‌‌‌‌های زبان‌شناسان بزرگی مانند میشل برئال (۱۸۳۲ ـ ‌۱۹۱۵)،‌ از پایه‌‌گذاران معنی‌شناسی نوین و دانشمند سوئیسی،‌ فردینان دو سوسور (۱۸۵۷ ـ‌۱۹۱۳) آشنا شد. در سال ۱۸۹۰ برای تکمیل مطالعات خود در باب زبان ارمنی،‌ به قفقاز و ارمنستان سفر کرد.