مقاله

بسیاری از ادب پژوهان، دورۀ تیموری را خاتمۀ ادبیات کلاسیک فارسی محسوب می کنند؛ چرا که آخرین بازماندگان و استادان شعر و ادب نظیر جامی، خواجۀ جهان و ... در این عصر ظهور کرده اند. در این مقطع تاریخی به واسطۀ توجه خاص سلاطین تیموری به علم و ادب پایگاه هایی برای گردآمدن تعداد کثیری از هنرمندان، علما، فضلا و اهل شعر و ادب در خراسان و در شهرهایی چون سمرقند و هرات شکل گرفته و فضای مناسبی برای ایجاد تصنیفات علمی و ادبی به وجود می آید.

بی تردید یکی از عواما مؤثری که در تاریخ معاصر ایران مراتب شکل گیری فرهنگستان ایران را فراهم آورد، اندیشه تشکیل فرهنگستان طب بوده است. در دوران پهلوی اول مسأله نوسازی زبان و گسترش واژگان آن و وضع اصطلاحها و واژه های علمی برای رفع نیازمندیهای علمی و صنعتی چیزی نبود که تنها افراد و اشخاص بدان توجه داشته باشند بلکه سازمانهای مسوؤل دولتی نیز کم کم متوجه هجوم واژه های علمی تازه می شدند.

از سنایی شاعر دوران ساز و پرآوازه قرن ششم علاوه بر اشعار او آثاری به نثر باقی مانده که محدود به چند نامه است و استاد نذیر احمد آنها را جمع‌آوری کرده و نام مکاتیب سنایی را بر آنها گذاشته است.نگارنده در این مقاله به تحلیل ساختار و سبک این مکاتیب پرداخته و اهمیت آن را در سیر تکاملی نثر فارسی نشان داده است.

حدیقه ی سنایی یکی از متن های پرابهام ادبیات ایران است. ابهام های این کتاب ـ که اوّلین منظومه ی عرفانی در زبان فارسی است ـ بیشتر از نظر زبان ادبی است که در آن، از امکانات زبان گفتاری و گویشی آن سال ها استفاده شده است.

با وجود آنکه مولوی پرورده ی دوران آشوب زده ای چون دوران مغول است، تحت تأثیر تعالیم پدرش، بهاء ولد، و استادش، محقق ترمذی، و به ویژه شمس تبریزی، با سلوک در تصوّف بسطی و عرفان عاشقانه، شادی و طرب را درون خود جاری ساخت و در غزلیّات شمس بازتاب داد.

محمّد(ص) مهم ترین جزء نظام فکری عین القضات است و به جرأت می توان گفت تمام مفاهیم و مصطلحات مندرج در آثار او، در سایه ی محمّد(ص) معنا می یابند. سالک برای رسیدن به معرفت و مشاهده ی جلوه ی حُسن حق، باید مقام وی را درک کند و معانی را در آینه ی وجود او بیابد.

ارزش‌هایی که براساس جهان‌بینی رایج در ایران پیش از اسلام در گذر زمان پخته شده‌اند، مجموعه آرمان‌های اجتماعی- سیاسی فرزانگان ایران به شمار می‌آیند. اوستا، شاهنامه، کتیبه‌ها، متن‌های پهلوی و اندرزنامه‌ها، جلوه‌گاه پررنگ آرمان‌های ایران باستان‌اند. این آرمان‌ها و ارزش‌ها که در گذر سده‌ها از اسطوره‌ها به اندیشه فلسفی نزدیک شدند، نگاه انسان ایرانی را درباره مردم، اداره جامعه و زندگی و پیوند آنها را با یکدیگر بیان می‌دارند.

این راهها در واقع راههای داخلی بود که مسلماً با راههایی که خارج از مرزهای ایران قرار داشتند، یعنی راه سراسری غرب به شرق (جاده ابریشم) و راه شمال به جنوب و راه سراسریی که از شوش تا سارد در آسیای صغیر و مرزهای غربی ایران امتداد پیدا می‌کرد، تلاقی می‌نمودند

نویسندگان انگلیسی از قرن شانزدهم و نویسندگان آمریکایی از قرن هجدهم با فرهنگ و تمدن ایران، قبل و بعد از اسلام آشنا شدند. ترجمه آثار ادبی انگلیسی به فارسی از اواخر قرن نوزدهم و ترجمه آثار ادبی آمریکایی از اوایل قرن بعد و سپس به صورت گسترده‌تری بعد از جنگ دوم جهانی، آغاز شد و آثار بدیعی پدید آورد. در طی این مدت تأثیر ترجمه ادبیات آمریکا در زبان نویسندگان ایرانی، موجب آفرینش آثار با ارزشی شد و این روند تأثیرپذیری نویسندگان ایرانی در سالهای پس از انقلاب نیز ادامه یافت.

از جمله آثاری که از مانویان در منطقه ترفان چین بر جای مانده اشعاری به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی است. این اشعار که در قالب های مختلف سروده شده اند، همه درون مایه ای دینی و عرفانی دارند. بسیاری از آنها در ستایش ایزدان و بزرگان دین مانوی اند، برخی سوگ‌سرود هستند و دسته ای نیز با روایتی عرفانی، جدایی جان را از اصل خود و گرفتاری هایش در زندان ماده را بازگو می کنند.