مقاله

افضل الدین بدیل خاقانی شروانی را باید یکی از بزرگترین سخنورانی دانست که از پشتوانۀ فرهنگی سترگی برخوردار است. این پشتوانۀ فرهنگی به عنوان بن مایۀ آفرینش مضامین، تصاویر و تعابیر بدیع بسیاری در دیوان خاقانی، گونه گونی خاصی دارد؛ پنداری شاعر به جهت همین هنرورزی های نوآیین، این همه دانش اندوزی کرده است. خاقانی تقریباً به تمامی دانش های روزگار خود آشنایی داشته، به خوبی از نجوم و طب، معارف اسلامی و غیر اسلامی، روایات اساطیری و تاریخی، فرهنگ عامه و دیگر علوم آگاه بوده است.

اگر در جستجوی زیبایی شناسی و درک درستی از هویت نقاشی ایرانی با مطالعه در تاریخ نگارگری اسلامی باشیم، خواهیم دانست آنچه که نگارگری ایرانی را هویت می بخشد و متمایز می کند، همان تجلی روحیات و گرایشات عرفانی ایرانی در آن است که به واسطه تصویرسازی ادبیات عرفانی فارسی، ظهور نمود و در نگارگری دیگر انواع ادبی، از جمله ادبیات حماسی، تاریخی و مذهبی نیز، همین سنت نهادینه گردید.

شواهد به دست آمدهاز متون تاریخی بشری، بیشتر متکی بر تولد، حیات، اقدامات مهم و مرگ بزرگانی است که در تاریخ به عنوان شاهزادگان، پادشاهان، متنفذین، سیاستمداران، ادبا، هنرمندان یا سرداران جنگی شناخته می شوند. به عنوان مثال در شرح جنگ چالدران در دوره صفویه، غالب تاریخ نگاران به ذکر فرماندهی شاه اسماعیل صفوی و سران قزلباش، آرایش نظامی ایجاد شده در دو سپاه توسط سرداران عالی نظامی، ذکر دلایل شکست نظامی شاه اسماعیل از قوای عثمانی و پیامدهای این شکست اکتفا می کنند.

شیخ احمد احسایی تحصیلات فلسفی نداشته است. آشنایی او با فلسفه تنها برخاسته از مطالعات شخصی و بیشتر بر اساس آثار دست دوم در فلسفه و عرفان ابن عربی بوده. در فقه و اصول هم معلوم نیست میزان تحصیلات او در نجف چندان جدی بوده باشد. گواهی هایی که برای او از سوی علمای نجف صادر شد اجازات روایی است . البته در زمان شیخ احمد هنوز ظاهرا اجازات اجتهاد معمول نبوده است

تاریخ را بهتر است هر چه منطقی‌تر، روشمندتر و علمی‌تر بررسی كنیم و تا جایی كه می‌توانیم از سیاست‌زدگی دور نگه داریم و روایت علمی‌تری ارایه دهیم. اینكه خیلی‌ها معتقدند امیركبیر این روزهاست كه در تاریخ پررنگ شده و اسمش بر سر زبان‌ها افتاده، گزاره نادرستی است. امیركبیر از زمان حیاتش به عنوان یك دولتمرد كارآمد و مردمی، شهرت و محبوبیت زیادی داشت. مردم او را دوست داشتند و شایستگی‌اش دست‌كم برای بخشی از بزرگان و مردم آن زمان محرز بود.

سنایی علاوه بر دیوان (قصاید، غزلیات، رباعیات و مقطعات) که حدود چهارهزار بیت است، چند اثر منظوم دیگر دارد که عبارتند از: حدیقه‌الحقیقه که از مهمترین مثنوی‌های اوست و تعداد ابیاتش در نسخه‌های مختلف متفاوت است: از حدود پنج‌هزار تا حدود دوازده‌هزار بیت؛ سیرالعباد الی المعاد منظومه‌ای است رمزی و عرفانی که در آن نوعی سفر به عالم روحانی بیان شده و متجاوز از هفتصد بیت است.

حدیقه سنایی یکی از متن های پرابهام ادبیات ایران است. ابهام های این کتاب -که اولین منظومه عرفانی در زبان فارسی است- بیشتر از نظر زبان ادبی است که در آن، از امکانات زبان گفتاری و گویشی آن سال ها استفاده شده است.

یکی از پیامدهای جنگ صفین و بر سر نیزه کردن قرآن ها، به وجود آمدن گروهی بود که خوارج نامیده شدند. خوارج که نخستین حزب سیاسی و فرقهٔ دینی در میان مسلمانان بودند، پس از مدتی خود به گروه های مختلف تقسیم شده و در مناطق مختلف سرزمین اسلامی پراکنده شدند.

از بدو تأسیس شاهنشاهی هخامنشی، این شاهان برای این که دائم درجریان اوضاع واحوال اجتماعی و سیاسی کشور باشند و در مواقع مهم بتوانند تدابیر لازم را به کار برند، دستگاهی اطلاعاتی ایجاد کردند که به تقلید از عنوانی که نویسندگان یونانی به آن داده اند، آن را «سازمان چشم وگوش شاه» می خوانند.

در عصر قاجاریه مراسم عزاداری و سوگواری امام حسین(ع) وارد مرحله جدیدی شد و از لحاظ شکلی توسعه و نیز از لحاظ محتوا دگرگونی هایی یافت. در این دوره عزاداری برای امام حسین(ع) بصورت امری عمومی و مردمی درآمد، به طوری که در تهران و شهرهای بزرگ در تمام ماه های محرم و صفر در اغلب محله ها با برپا کردن چادر و گستردن فرش و نصب علم و کتل، عزاداری می کردند.