مقاله

مراد و منظور از تاثیرگذاری تفکر و حکمت ملاصدرا، نفوذ و اثربخشی و اثرمندی و جهت‌دهی و عاملیت و علیت در اندیشگی و ایجاد تامل و تفکر در نسل بعدی متفکران، بعد از ملاصدرا، است. در واقع، مقصود از بررسی مختصر و اشاره‌وار، به تاثیر حکمت و تفکر و اندیشه‌ها و نظریه‌های ملاصدرا و آثار و کتب وی، در فرایند و جریان تفکر و عقل‌ورزی و تفطن به حکمت و معنویت و عقلانیت و علم و دانش و معارف، و متفکران و اندیشمندان و عالمان، در جهان اسلام و دنیای خاکی است.

این جلسه آخر مثنوی‌خوانی ما است. روزِ آخر شعبان است و فردا رمضان. امروز این یادگاری است برای آخر دوره مثنوی‌خوانی‌مان. این مثنوی كه ان‌شاءالله تصحیح‌اش به دست همه رفقا، مثنوی‌دوستان و مثنوی‌پژوهان می‌رسد و در آن دقّت می‌كنند، حاصلِ اقبالی بلند است. من از همّت و عنایت و همكاری و لطف و اظهار علاقه دوستانی كه در كار تصحیح با من و مشوّق من بودند بسیار سپاسگزارم.

در این نوشته جان کلام این است که آنچه در شعر فارسی به «قلندریّات» شهرت یافته، دور از آن بی‌بند و باری است که از قرن هفتم هجری در حواشی آیین قلندری ثبت شده. نهادن این عنوان هم بر شماری از سروده‌های سنائی غزنوی و فرید‌الدین عطار از روی مسامحه نبوده است؛ اما در دالان تاریک تاریخ اجتماعی ایران باید به روزگار سنائی غزنوی نگاه کنیم و ببینیم در آن روزگار به چه کسی قلندرر قلندری می‌گفته‌اند؟

فریدریش روکرت۱ شاعر و مترجم برجسته اشعار غنایی شرق و آثار منظوم فارسی، در ۱۶ مه ۱۷۸۸ [برابر با ۲خرداد ۱۱۶۷] در آلمان در خانواده‌ای حقوق‌دان متولد شد و ۳۱ ژانویه ۱۸۶۶ درگذشت.

به‌نظر می‌رسد جهان ایرانی که فرا زبانی، فرا دینی و فرا قومی و فرا مذهبی است، در شاهنامه که تجلیگاه بسیاری از روایت‌های ملی ایران است، توصیف می‌شود. در این مقال اندک سعی‌ام برآن است که به روایت خرد در جهان ایرانی، البته آن‌گونه که در شاهنامه و از زبان فردوسی بیان شده است، بپردازم.

در سال‌های آغازین پادشاهی قباد ساسانی (488ـ529م) پدر خسرو «انوشه روان» ـ‌لقبی كه موبدان وقت به‌خاطر تعهد و تعصب به كیش مزدیسنا به او دادندـ تعلیمی نو، ملهم از آموزه‌های زرتشت، مانی و دیگر مكاتب اعتقادی آن عصر ترویج شد كه بر سه اصل تأكید می‌كرد: مال، زمین و خواسته، زن. روایات تاریخی و اسناد مربوط به این تعلیم غالباً سرشار از تناقض تعصب و گزافه‌گویی و آلوده به حقد و كینه است با هدف تخریب و تحریف تعالیم عدالت‌خواهانة این متفكر ایران عهد ساسانی مطرح شده‌اند:

در فلسفه، مسألۀ ماهیت هنر، چیستی هنر، بسیار بیشتر از مسألۀ ارزش هنر، چرایی اهمیت هنر، موضوع بحث قرار گرفته است. البته این دو مسأله را نمی‌توان كاملاً از هم تفكیك كرد، زیرا در هر تبیینی از اینكه مقوَّم هنر چیست، ناگزیر دست بر روی اوصافی كه دارای اهمیت ویژه‌اند، گذاشته می‌شود. در حقیقت در همه نظریات اصلی در باب ماهیت هنر، یك تبیین ضمنی از ارزش آن، وجود دارد، ولی از آنجا كه مسألۀ ارزش هنر، نه ففط دارای اهمیت فلسفی كه دارای اهمیت اجتماعی نیز هست، خوب است این تبیین‌های ضمنی به صراحت بیان شوند [به عبارت دیگر به این تبیین‌های ضمنی، تصریح شود]، و بدین‌سان در معرض بررسی انتقادی قرار بگیرند.

نام ایران و کشمیر چنان به هم تنیده است که وقتی از کشمیر سخن می‌گوییم گویی به ایران و فرهنگ غنی ایرانی اشاره می‌کنیم. این نزدیکی فرهنگی البته بسیار مدیون عارفان ایرانی است که به آن خطّه مهاجرت کردند و همۀ عناصر ایرانی اعم از زبان و فرهنگ و صنعت ایرانی را به آن منطقه برده و در رواج آن بسیار کوشیدند. به همین جهت کشمیر به «ایران صغیر» معروف شد. در اين مقاله به بررسي اين موضوع خواهيم پرداخت.

در سلسله بحثهای حاضر می خواهیم از دیدگاه هستی شناختی انضمامی ، به تاریخ فرهنگی مدرن در ایران ، در مقاطع مختلف بپردازیم و از آنجا که اساس و بنیاد این دیدگاه مبتنی بر «رابطه مندی » ، یا «وجود و هستیِ رابطه مند» است ، رویکردی گشوده به قلمروهای متفاوت دارد ؛ یعنی روشی همساز با چند ساحتیِ خود : توانا در همراهیِ سیّال و قابل انعطاف با ساحتهای متفاوت و در عین حال مشخصی که خودِ کنونی اش را برمیسازد ؛ زیرا این روش به طور تجربی این آزمون را به خاطر دارد که موارد مشخص و عینی با تأکید بر رابطه مندیِ «خود و دیگری»، تصور و دریافت را از موقعیتهای انتزاعی و ذاتمند و به بیانی غیر قابل انعطاف (بخوانیم غیر تاریخی) باز میدارد.

بهترین مقدمه بر مکتب ویتگنشتاین، خود ویتگنشتاین است. در کتاب‌نامه این مقاله، نام برخی کتب و مقالات فیلسوفانی که سعی در طرح، دفاع یا نقد آراء ویتگنشتاین در فلسفه دین داشته‌اند، آمده است. و اما می‌خواهم بحثم را به خود ویتگنشتاین محدود کنم. فلسفه متقدم ویتگنشتاین طی شش سال یا چیزی در همین حدود، پس از ورود وی به کمبریج شکل گرفت و در سال ۱۹۲۲ در رساله منطقی – فلسفی انتشار یافت.