مقاله

تأویل و معنا و قلمروهای مرتبط با آن در مقالات شمس تبریزی از جمله موضوع هایی است که با همة اهمیّت و کارکردی که در حیطة پژوهش های عرفانی و به ویژه مولوی شناسی و نیز شناخت احوال و افعال شمس تبریزی دارد، هنوز چنان که باید مورد تدفیق و تحقیق قرار نگرفته است.

چرا وقتی پای «دیفرانسیلیزاسیون» معنی به میان می‌آید، «توپولوژی»، هندسه‌ بدون بعد تعریف می‌شود؟ وقتی تعریف ذاتی هندسه در بستر تاریخی و در زبان محاوره‌ای، از «اَندَرِه» و «اندازه» جدا نیست، هندسه‌ دیفرانسیل در کجای این معنی قرار می‌گیرد؟ تصاد عام بُعد و بی‌بُعدی در هندسه چگونه جاری است؟ بطری کلاین چه می‌گوید؟ سطح موبیوس چیست؟ حجم «یک توبه» و سطح «یک رویه» به چه معنی است؟

در سال‌های اخیر با گسترش رسانه‌ها، توسعه شهرها و کلانشهرها و تکوین و توسعه فرآیندهای جهانی و جهانی‌شدن‌ها و تحولات ساختاری که به وجود آمده است، آیین عاشورا نیز لاجرم در معرض تغییرات گوناگون هم از نظر شیوه‌های اجرا و نمادپردازی و هم از نظر کارکردها و پیامدهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قرار گرفته است.

درحالی‌که در بافت اروپایی، ظهور مفهوم «روشن‌فکر» (intellectual) عموماً به ماجرای دریفوس و دادخواست سیاسی مشهور دریفوس «manifeste des intellectuels»[۱]در سال ۱۸۹۸ (که هویتی جمعی به ایدۀ «روشن‌فکر» داد) برمی‌گردد، اما در بافت ایرانی، هیچ رخدادی وجود ندارد که بتوان آن را به‌عنوان سمبل ظهور «روشن‌فکر» در نظر گرفت.

ایران‌شهر، نام عام سرزمین‌های ایران‌زمین است که در اساطیر ایرانی و متون پهلوی، به سرزمین روشنایی و قلمرو اهوره‌مزدا شناخته شده است؛ همین نگرش در کتاب‌های جغرافیایی دورۀ اسلامی و متون ادب فارسی تکرار شده که نتیجۀ چنین نگرشی، ایران‌شهر را هم‌چون یک مرکز برای جهان کهن می‌انگارد که تقدّس دارد و باید از دست‌‎اندازی اهریمنان مصون ماند.

دیوها و مخلوقات اهریمنی بخشی جدایی ناپذیر از اساطیر و باورهای ایرانیان باستان را تشکیل می دهند، در واقع پیشینیان ما برای هر کدام از رذیلت ها و پدیده های شر، قائل به دیوی خاص بودند و آشکار شدن هریک از این عناصر شرور و ویران گر را به آن دیوها نسبت می دادند. از جمله پدیده هایی که ایرانیان برای آن دیوی خاص قائل بودند، پدیدۀ مرگ است؛ پدیده ای که آن را به استویهاد یا دیو مرگ منسوب می کردند.

الف) در باب کلمۀ تاریخ، این اتفاق‌نظر هست که از قرون سوم و چهارم هجری وارد حوزۀ فرهنگ اسلامی شده است. پیش از آن، رایج‌ترین کلمات در باب مفهوم تاریخ، اصطلاحاتی چون ایام، اخبار و سیره بوده در آثاری همچون الملوک‌المتوجه من حمیر و اخبارهم و قصصهم و قبورهم و اشعارهم از وهب‌بن‌منبه (متوفی ۱۱۴ق) سیره رسول‌الله(ص) از محمدبن اسحاق (م۱۵۰ق) کتاب اخبار بکر و تغلب از هشام کلبی (م۲۰۴ق)؛ اما محمدبن عمر واقدی (م۲۰۹ق) از نخستین کسانی است که اصطلاح تاریخ را به کار گرفت. مهمترین اثر او کتاب «التاریخ و المغازی» است و نیز ابوعبدالله محمدبن سعدبن منیع (م۲۳۰ق) که کتب متعددی دارد من‌جمله کتاب التاریخ.

انسان زمان را می‌فهمد و با آن زندگی می‌كند. زمان و زمانمندی چنان با هستی و فهم او قرین است كه می‌گوید: «تو گم شدی در من یا من گم شدم در تو؟‌ای زمان!» (حسین پناهی). اینكه زمان در درون ماست یا بیرون ما، خود مساله‌ای رازآلود است. در ژرفنای زندگانی ما، آنچه هست در گذر است.‌گذاری كه هم در درون آن و هم ناظر آن هستیم.

ماجرای نوشتن این یادداشت از آنجا آغاز شد که قرار شد به همراه چند دوست به‌صورت داوطلبانه کارهایی را جهت ارتقای روحیه و نشاط علمی در دانشگاه رازی انجام دهیم. یکی از این فعالیت‌ها دعوت از اساتید مشهور در حوزۀ علوم انسانی بود؛ کاری که گرچه می‌دانستیم کار راحتی نیست، اما فکر نمی‌کردیم این‌قدرها هم مشکل باشد.

چندی پیش مراسم رونمایی از ترجمه‌های جدید «رحمت‌الله جباری» با حضور جمعی از دانشجویان، جوانان و دوستداران کتاب در دفتر مرکزی شرکت سهامی انتشار برگزار شد. رحمت‌الله جباری در زمینه‌های فلسفی و ادبی تحقیقات زیادی انجام داده و شاگرد استادانی مانند بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال‌الدین همایی، اسماعیل حاکمی، صادق کیا، ذبیح‌الله صفا و… بوده است. وی کتاب‌هایی از کارل پوپر مانند «حدس‌ها و ابطال‌ها»، «فقر مکتب تاریخ‌گرایی» و«جامعه باز و دشمنان آن» را به فارسی ترجمه کرده است. در این مراسم استاد فریدون مجلسی مترجم و نویسنده سرشناس کشورمان نیز درباره اهمیت ترجمه آثار فلسفی و ضرورت نقد و نقادی در فضای اجتماعی سخنانی ایراد کرد. آنچه در پی می‌آید، چکیده سخنرانی اوست که خود آن رای منقح کرده و در اختیار ما قرار داده است.