مقاله

زنده‌ یاد محمدرضا باطنی، از دوستان و همکاران قدیمی‌ام بود؛ سال 1348، دو سال پیشتر از من وارد گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران شد و همان سال از پایان‌نامه دکترای خود با عنوان «توصیف ساختمان دستوری زبان‌ فارسی» بر اساس نظریه مقوله و میزان هلیدی، زبان‌شناس مشهور بریتانیایی دفاع کرد. همان سال هم نتیجه این پایان‌نامه از سوی نشر امیرکبیر منتشر شد.

شگفت زده شدم وقتی شنیدم که سروش از " جناب هیدگر" و نظر او درباب حقیقت گفت، از رورتی نقل قولی بسیار مهم کرد و غیره. سروش با آشنایی بسیار اولیه و اجمالی که اخیرا با مباحث پست مدرن پیدا کرده ، با تواضع از هرگونه تعریف جامع و مانع و قاطع از روشنفکری و حقیقت امتناع ورزید و صرفا به تعدد و تکثر دیدگاهها در این باب اشارت کرد.

درخت از دورترین ایام، در اساطیر، آیین‌ها و کیش‌های عرفانی، دارای اهمیت بوده است. بسیاری از اقوام باستانی، آن را به‌عنوان نماد جایگاه خدایان یا خود خدا می‌پرستیدند. در دوره‌های بعدی نیز وسیلۀ صعود به آسمان و یکی از راه‌های برقراری ارتباط با خدایان بوده است.

در تاریخ‌نگاری، مبحث اعتقادداشتن یا اعتقادنداشتتن مورخ به «احکام نجوم»، از نکات مهم و در کانون توجه است. ابوحنیفه دینوری، از مورخان بزرگ تمدّن اسلامی در قرن سوم قمری/نهم میلادی، کتاب اخبارالطوال را براساس شیوﮤ تاریخ‌نگاری عمومی تألیف کرده است.

واژه‌های قرآن، مانند واژه‌های هر متن ادبی دیگر، با معنایی گره خورده‌اند که مخاطبان اول آن را غالبا بهتر درک می‌کردند. معانی بعدی یا مفاهیم (برداشتها) واژه‌ها در طول تاریخ به دلایل گوناگون پدید می‌آیند. این مقاله ضمن تفکیک «معنا» از «مفهوم» بر اهمیت فهم معنای اول در چارچوب اصول معناشناسی تأکید دارد و بر این است که غیاب معنای اول، اعم از حقیقی و مجازی، می‌تواند فهم قرآن را سخت، پیچیده، و گاهی غیرواقعی کند.

یکی از مشکلاتی که رشته ی تاریخ در دانشگاه های ایران از آن رنج می برد، نداشتن روش علمی مخصوص به خود است. این مسأله پژوهشگران و دانشجویان تاریخ را در سردرگمی روشی فرو برده و آنان را به سمت روش های جامعه شناختی و فلسفی کشانده است که در بسیاری از موارد، خلط، تقلیل و عدم التزام روشی را با خود به همراه دارد.

نجف دریابندری را می‌توان در زمره روشنفكران نواندیش به شمار آورد. در مقایسه با روشنفكران نواندیش چپ و مذهبی، كسانی چون دكتر فریبرز رییس‌‌دانا و دكتر سحابی كه دست بر قضا در یك مقطع زمانی دوماهه هر سه عزیز از میان ما رفتند. همین‌جا تاكید كنم كه منظور از روشفكران نواندیش به ‌طور خاص روشنفكران فرهنگ‌محور و مترتب بر نحله‌ای است كه ابتدا به ساكن یا پس از گذر از یك دوران سیاست‌زدگی، مسیر خود را به بسترسازی فرهنگی تغییر دادند.

حسن انصاری، پژوهشگر تاریخ و تفکر اسلامی و نویسنده کتاب‌هایی چون «بررسی‌های تاریخی در حوزه اسلام و تشیع»، «گنج پنهان، شرح احوال و آثار علامه مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی» و… در یکی از آخرین یادداشت‌های خود به ضرورت تصحیح مجدد «امالی» شیخ طوسی پرداخته است.

موضوع «فنا» از مباحث مهم عرفان اسلامی است، به همین دلیل در متون عرفانی، بسیاری از عارفان از زوایای مختلف درباره آن بحث و بررسی کرده اند. این موضوع، در آثار بسیاری از شاعران عارف بازتاب یافته است که از جمله می توان به عطار اشاره کرد. فنا در همه آثار عطار از جمله الهی نامه، اسرار نامه، مصیبت نامه، دیوان و منطق الطیر، بخش هایی را به خود اختصاص داده است.

از منظر عرفا، قلب، حقیقتِ وجود آدم است. پیش از ابن‌عربی، برخی حکماً و متصوفه از این معنا سخن گفته بودند اما این شیخ اکبر بود که در کتاب عظیم خود فتوحات و نیز دیگر آثارش به شرح و بسط عمیق این معنا پرداخت.