مقاله

امروز هشتادمین سالروز درگذشت بانوی شعر ایران، رخشنده اعتصامی (۲۵ اسفند ۱۲۸۵ ـ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰) متخلص و معروف به «پروین» است که به‌راستی در طی این مدت نه چندان کوتاه چونان اختری تابنده در سپهر شعر پارسی درخشیده است. نوشتار حاضر بخشی از کتاب ارجمند «با چراغ و آینه» (چاپ اول: ۱۳۹۰) است که به بررسی ادبیات معاصر می‌پردازد، ولی به همین حوزه محدود نمی‌ماند و بخشی از تاریخ سیاسی و اجتماعی این دیار را نیز در بر می‌گیرد.

طی سه چهار دهۀ اخیر در کنار رشد کمی و کیفی شاهنامه پژوهی در ایران، شاهد رشد فردوسی ستیزی و شاهنامه ستیزی نیز بوده ایم. گرایش اخیر ابعاد مختلفی دارد. بخشی از آن ناظر بر این مدعاست که گویا شاهنامه اثری نژادپرستانه و شووینیستی است. در این میان برخی منتقدان آذربایجانی در قیاس با سایر مناطق مقالات بیشتری، به ویژه در نشریات محلی، با هدف «نقد شووینیسم موجود» در شاهنامه منتشر کرده اند.

همه ما می‌دانیم که یک فضیلت مهم رشید الدین همدانی (م ۷۱۸ ق)، داشتن نگاه جهانی و بین المللی به خصوص در حوزه فرهنگ و تاریخ است. جامع التواریخ او نقطه عطفی در نگارش تاریخ جهانی با افقی وسیع‌تر از عصر پیش از آن است.

یکی از مهم‌ترین ابهاماتی که درباره پروین وجود دارد این است که آیا بر طبق ادعای اعضای «اتحادیه‌ی کشاورزان و ترقی‌خواهان» و یا افرادی چون عبدالحسین آیتی و فضل الله گرگانی آنچه ما با عنوان «دیوان پروین» می‌شناسیم حقیقتاً از آن وی است یا خیر؟ هر چند این مُدعا از سوی خود پروین با رعایت متانت و نجابتی زنانه مردود اعلان شد[۱] اما ردپای این تردید در مخاطبان شعر پروین، گویی چندان کم‌رنگ نشده است.

چهارشنبه سوری یکی از مراسم دیرپای استقبال از عید نوروز و بهار است که با تغییراتی هنوز اجرا می شود. در گذشته، مردمان آتش را نماد روشنی، طراوت و سازندگی می دانستند و به همین دلیل در غروب آخرین سه شنبه اسفند ماه با بوته افروزی و پریدن از روی آن با تاریکی و زمستان وداع می کردند و به نوروز و بهار خوشامد می گفتند

پروین اعتصامی این بانوی فرهیخته‌ی ایرانی که نام اصلی او «رخشنده» است در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ خورشیدی در شهر تبریز متولد شد. از پروین به عنوان یکی از مشهورترین شاعران زن ایران یاد می‌شود. پروین زمانی که کودک بود همراه خانواده‌اش به تهران آمدند. یوسف اعتصامی پدر پروین معروف به اعتصام‌الملک از نویسندگان و دانشمندان نامدار ایرانی بود که اولین چاپخانه را در تبریز بنا کرد و مدتی هم نماینده‌ی مجلس بود. مادرش اختر اعتصامی زنی خانه‌دار بود. پدر و مادر پروین در زندگی او نقش موثری داشتند چرا که آن‌ها با پرورش احساسات لطیف و شاعرانه‌ی دخترشان و تعریف و تمجید او بهترین مشوق برای رشد وی دراین ادبیات و شعر و شاعری بودند.

امروزه مطالعه آثار بیرونی مثلا در حوزه هندشناسی آن هم برای اساتید و فرهیختگان سرزمینِ ما ظاهرا تنها نیازمند به درك زبان عربی یعنی زبان نوشتاری بیرونی و تا حدی آشنایی با احوال بیرونی و آرای فردی اوست، بی‌آنكه توجه كنیم ضروری است در این رابطه به مطالعه و تامل در آرای خود هندیان نیز بپردازیم. برای روشن شدن موضوع فرض كنید اگر بخواهیم آرای بیرونی را در حوزه نجوم یا هندسه كروی روایت كنیم بدون آشنایی با مبانی ریاضیات و هندسه و نجوم و هیات بطلمیوسی گذشته از آنكه چیزی درك نمی‌كنیم بلكه هرگز دركی از اهمیت و زیبایی كار بیرونی در این حوزه نیز پیدا نخواهیم كرد.

بحث درباره یكی از بزرگ‌ترین دانشمندان ایران در قرن چهارم و پنجم است، ابوریحان بیرونی كه بحق باید او را یكی از بزرگ‌ترین دانشمندان ایران و جهان دانست. این نه گفته بنده بلكه گفته كسی است مثل جورج سارتن است كه از بزرگ‌ترین مورخان تاریخ علم بوده است، وقتی این فلاسفه را باهم مقایسه می‌كنند، می‌گویند در قرن چهارم و پنجم درست است بزرگانی بوده‌اند و خیلی‌ها را نام می‌برند ولی بزرگ‌ترین آنها یكی ابوریحان بیرونی بود و دیگری ابن‌سینا

صحبت ما درباره یكی از دانشمندان بزرگ ایرانی یعنی ابوریحان بیرونی است. اگر خواسته باشیم سه دانشمند را نام ببریم، دانشمند به معنی كسی كه در یكی از رشته‌های علمی تبحر و تخصص داشته باشد یكی از آنها ابوریحان است، دیگری محمد بن زكریای رازی و یكی دیگر هم ابن‌سیناست.

لابد شما هم متوجه این نکته شده اید که در دانشنامه‌های انگلیسی زبان همه جا از جلال‌الدین بلخی با عنوان «رومی» یاد می‌شود نه بلخی و نه حتی مولانا و مولوی و این قبیل نام‌ها و القاب که نزد ما متداول است. راست است که این بزرگان شخصیت‌های جهانی و بشری هستند و به همگان تعلق دارند اما همسایگان ما خوب می دانند چطور همین شخصیت‌های جهانی را مصادره کنند و از قبل‌شان به آلاف و الوفی برسند