مقاله

از آن زمان که امانوئل کانت همت گماشت تا محورریت انسان را که در زوایا و خفایا مانده بود، از خلوت به جلوت درآورد، خواسته یا ناخواسته انسان­محوری اندیشه‌ها را فراگرفته و هر اندیشمندی که دستگاه فکری اعم از فلسفی، اجتماعی، سیاسی، روان شناختی و غیره را بنیان نهاده در ابتدا باید تعریفی از انسان داشته باشد تا ماهیت و جایگاه جهان خارج و معرفت که باید در نسبت با انسان تعریف شوند، آشکار گردد. گوشزد کردن تبعات چنین پنداشتی از انسان، انگیزه و هدف اصلی فوکو در آثارش را تشکیل می‌دهد. از میان استعاره­ها و مفاهیم موجود در ادبیات فلسفی فوکو واژه سوژه در موضوعات مختلف، خود را به انحاء گوناگون ظاهر می‌کند.

به همت مرکز فرهنگ و اندیشه سازمان جهاد دانشگاهی تهران و انجمن علمی-دانشجویی فلسفه دانشگاه تهران، و به مناسبت روز جهانی فلسفه، همایش دو روزه «وضعیت فلسفه در دانشگاه» در تالار باستانی پاریزی دانشکده ادبیات و علوم انسانی برگزار شد. برنامه روز اول، با سخنرانی حمید وحید دستجردی، رئیس گروه فلسفه تحلیلی پژوهشگاه دانش‌های بنیادین (IPM)، تحت عنوان «معرفت شناسی گواهی»، آغاز و با میزگرد «جامعه فلسفی و مسئله پژوهش» با حضور حمید طالب زاده، رئیس گروه فلسفه دانشگاه تهران، محمد سهیدی مهر، رئیس گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس، امیر صائمی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه تحلیلی IPM و ابراهیم آزادگان، عضوم هیئت علمی گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف پایان یافت. متن زیر گزارش سخنان وحیددستجردی در این همایش است.

قرآن قدیمی‌ترین کتاب در نظام زبان عربی است و حتی امروز هم آن را کلام آخر در فصاحت، ساخت‌‌شناسی واژگانی، نحو، صرف و بلاغت زبان عربی می‌دانند. قرآن مورد احترام مسلمانان است نه فقط به دلیل آنکه کتاب هدایت و معرفت دینی است، که بدان دلیل که معجزه‌ الهی در قالب زبان و عین کلام خدا نیز هست، و هیچ انسانی توان رقابت با آن یا پیشی گرفتن بر آن را ندارد. عقیده به اعجاز قرآن یا تقلیدناپذیری آن، یعنی این عقیده که قرآن هم از نظر شکل و هم از نظر محتوا معجزه است، نتیجه منطقی این دیدگاه است. ‏

ناآرامی و رنج درونی در همان دوران نخستین زندگی و آثار نیچه به‌خوبی مشهود است. نیچه فیلسوفی بدبین بود و شاید به همین دلیل هم وقتی‌که با نوشته‌های آرتور شوپنهاور آشنا شد به‌سرعت با وی همذات­پنداری کرده و به‌شدت مجذوب آثار وی شد. بدبینی فلسفی شوپنهاور (که از بدبینی نیچه هم بیشتر و عمیق­تر بود) نیچه آشفته‌حال و منزوی را خوش آمد و خیلی سریع شوپنهاور را الگوی خود قرار داد.

مناسک در تعریف مدرن و پسامدرن تمامی حوزه­های مرتبط با کنش انسانی را به شیوه ای نوین تبیین کرده است. در شکل ضرباهنگ­های فضایی-مکانی، مناسک، تقسیم بندی­های فضایی­-زمانی هستند که ماهیت و کارکرد کنش ها را به گونه ای تکرار شونده و نهادینه شکل می دهند و از این طریق بر مفهوم سوژه شدگی کنشگران در بافتارهای مختلف اجتماعی تاثیر می گذارند.

سیدجواد طباطبایی در خلال درس گفتارهای چهارشنبه شب‌ خود با عنوان "ایده‌آلیسم آلمانی" که در موسسه بهاران خرد و اندیشه برگزار می‌شود، در راستای تشریح نظریه وحدت کانت و با توجه به اتفاقات تروریستی اخیر فرانسه که احتمال گسترش آن به ایران نیز وجود دارد، تحلیلی ارائه کرد. گزارش بخشی از سخنان وی را که توسط یکی از دانشجویان تقریر و در اختیار ما قرار گرفته در زیر می خوانید:

دیباچه‌ای بر شکل‌گیری یک «تشکیلات سودمند» در تاریخ معاصر ایران کدام آتش‌سوزی بزرگ در تهران، زمینه را برای راه‌اندازی اداره اطفائیه فراهم کرد

پژوهش کاربردی در صورتی به کار می‌آید که در برنامه توسعه منظور شده باشد؛ طرح برنامه توسعه نیز مسبوق به بینش درک کلی نظام آینده است که در آن علم و تکنولوژی و اخلاق و قانون و قانونگذاری و فرهنگ و آموزش و سیاست به نحوی هماهنگ در نظر آمده باشد. اگر چنین طرح و برنامه‌ای نباشد علم از توسعه جدا می‌ماند و دانشمندان در بهترین صورت وظیفه اداری خود را انجام می‌دهند و اگر احیاناً به حکم غیرت علمی به پژوهش‌های بسیار با ارزش بپردازند چه بسا که بهره‌ای از آن عاید کشور نشود.

مه انسان‌ها در جامعه‌های گوناگون بشری، در یک طبقه اقتصادی جای نمی‌گیرند. در میان طبقه فرودست، کسانی که بر اثر شرایط زندگی به دریافت کمک از دیگران نیازمندند، در دوره‌های گوناگون تاریخ بسیار بوده‌اند و زیست آن‌ها همچون موضوعی اجتماعی می‌تواند بررسی و مطالعه شود. بی‌تردید در برخی بحران‌ها و در زمان رخدادهای سخت تاریخی، نیاز این بخش از بدنه جامعه بیشتر و عمیق‌تر می‌شده است.

از جمله مفاهیمی که در فرهنگ ایرانی رواج بسیاری داشته، دو مفهوم مترادف "قسمت و تقدیر" هستند، هرچند در مواقعی کاربردها و کارکردهای متمایزی هم دارند، اما مساله اصلی آنست که این دو مفهوم به شیوه ای پیچیده و البته گسترده در میان ایرانیان به کار می روند. عموما در تحلیل های انتقادی نسبت به فرهنگ ایران، یکی از شاهد مثالهای تقدیرگرایی و دوری از عقلانیت، حضور این مفاهیم در زندگی روزانه و کاربرد دائمی آن است. این مفاهیم معمولا نشانه نوعی خردگریزی و وجه غیرعقلانی دانسته می شوند. این مساله معمولا در گفتمان های مدرن فرهنگی و تحصیل کرده های مدرن بیشتر مورد نقد قرار می گیرد.