مقاله

ابو علی ابن سینا از زمره ان دانشمندان بزرگ عالم است که با آثار پربهای فراوان خود در پیشرفت علم و تمدن جهان سهم ارزنده داشته اند. آثار ابن سینا قرن هاست که به دردهای معنوی و جسمانی بشر شفا می بخشد،زیرا در مرکز همه آنها انسان و عنایت به آن قرار دارد. اگر در آثار طبی ابن سینا سلامتی انسان و راه های جلو گیری،تشخیص و معالجه کل امراض در مد نظر بوده،در آثار ریاضی و فیزیک،شیمی و معدن شناسی و سایر علوم طبیعی، مسائل به سازی محیط و بهزیستی انسان مطرح شده است.

مرحوم محقق طباطبايي در اواخر عمر طبع دوم فهرست منتجب الدين را به نويسنده اين سطور واگذار کردند و من نيز متن کتاب و تعلیقات را باری ديگر با دست نوشته های اوليه محقق طباطبايی مقابله کردم . هم در مقدمه و هم در متن و حواشی کتاب به موارد زيادی برخوردم که از چاپ نخست افتاده بود. تعليقات و اصلاحاتی هم بود که در حاشیه دو یا سه نسخه چاپی از کتاب بعداً اضافه کرده بودند که به خط آن مرحوم برای مدتی در اختیار من قرار گرفت و نويسنده اين سطور به تزريق آنها در داخل تحقيق جديد مبادرت کرد.

نقش شخصیت‌های نیکوکار و خیرخواه در گسترش آبادی‌ها و شهرها در تاریخ ایران، درخور تامل است. در تاریخ تهران به عنوان مهم‌ترین شهر و پایتخت ایران در دو سده گذشته، شخصیت‌های نیک‌اندیش سیاسی و مذهبی بوده‌اند که ملک و مال شخصی خود را وقف کرده‌اند. در دوران قاجاریه که تهران به عنوان پایتخت رشد و گسترش یافت، در قلب تهران آن روزگار یعنی بازار اقداماتی خیرخواهانه انجام شد که چهره بخشی از تهران را دگرگون کرد.

در آغاز شهریور ۳۵۹ در نزدیکی شهر بخارا ـ مرکز حکومت سامانیان ـ از پیوند خجسته عبدالله بلخی با ستاره بخارایی، پسری زاده شد که او را «حسین» نامیدند؛ کودکی که از همان اوان زندگی، چون ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس علم و حکمت، و خورشید عالمتاب جهان پزشکی شد و انوار خیره‌کننده دانشهای گوناگونش، القاب و عناوین زیادی را نصیب او کرد تا حدی که نام اصلی وی (حسین) در میان انبوه لقبها و کنیه‌ها فراموش شد! کنیه‌هایی که ممکن است برای عده‌ای ابهام‌آمیز هم باشد. در این نوشتار نخست برای زدودن این ابهامات و اشتباهاتی که گاهی در بعضی نوشته‌ها دیده می‌شود، به ‌نکاتی چند اشاره خواهد شد و سپس به بررسی اجمالی جایگاه این اندیشمند بزرگ در پزشکی می‌پردازیم.

احزاب و جمعیت‌هایی که نام برده شدند، به جز فرقه دمکرات آذربایجان که بعد از انقلاب اسلامی در حزب توده ادغام و عملا موجودیت خود را از دست داد، جملگی تا بعد از پیروزی انقلاب نیز موجودیت خود را کمابیش حفظ کردند.

روشن است که امروزه رشته‌ای دانشگاهی یا آکادمیک به نام «نسخه‌شناسی و کتابشناسی فلسفی» نداریم و چنین تخصصی تنها به‌عنوان یکی از تخصص‌های مقدماتی لازم برای پژوهشگران حوزه فلسفه شناخته‌می‌شود.

بن‌خلدون، یکی از محدود مورخانی است که توانست دخالت دادن عقل و استدلال در تاریخ را از آن جنبه یاریگری چون جغرافیا به تأثیر اقلیم‌ها بر زندگی بشر و ساختن تاریخ توجه کند. نظریه عصبیت در تاریخ و تأثیر روحی و روانی آن بر تشکیل حکومت‌ها از جمله دستاوردهای مهم ابن خلدون است که توجه به آن برای پژوهشگران تاریخ جهت بررسی علل و عوامل ظهور و سقوط حکومت‌هایی که از متن قبایل بدوی برخاسته‌اند، اهمیت فراوانی دارد.

چیره دستی سعدی در سخن در هر کلام او پیداست و نکته ای نیست که نیازمند تکرار و تأکید باشد، اما رسیدن به ژرفای اندیشهء سعدی به تعمق بیشتر نیاز دارد. فکر سعدی نیز مانند هر هنرمند و متفکر بزرگ دیگر ابعاد و لایه های متعدد و مختلف دارد. مهمترین آثار سعدی که آوازهء جهانگیر او مرهون آنهاست، بوستان و گلستان و قصاید و غزل هاست که در همهء آنها، جای جای و به مناسبت، سعدی زبان به نصحیت میگشاید.

درباره ابن خلدون ‘ مستشرقان ‘ عربها و ایرانیان بسیار گفته و نوشته اند و چنانکه مشهور است ‘ به استناد آراء و اقوال او در((مقدمه )) ‘ گاهی وی را پیشرو و پیشاهنگ در فلسفه تاریخ و جامعه شناسی خوانده اند ‘ اما پیش از التفات به برخی شباهت ها یا اشتراک نظرها و تواردها میان او و فلاسفه تاریخ و جامعه شناسان ‘ لازم است به مبادی و اصول اندیشه های او توجه و به مقدماتی رسیدگی کنیم که با آن اصول ومقدمات امکان ورود او به مباحثی که طرح کرده ‘ فراهم آمده است .

به تقریب می توان گفت که حدود یک قرن و نیم از ترجمه کامل مقدمه ابن خلدون به زبان فرانسوی می گذرد. از آن پس تاکنون علاوه بر اینکه این کتاب به زبانهای مختلف ترجمه شده بلکه محتوی آن نیز محل بحث و گفتگو میان صاحبان فکر و اندیشه بوده است. استادان‘ دانشجویان و محققان هر یک با دیدگاههای مختلف محتوی مقدمه را بررسی کرده اند و بر نو و ابتکاری بودن اندیشه ابن خلدون صحه گذاشته اند. با وجود این همه مفسران اندیشه ابن خلدون‘ او و مقدمه اش را در یک مرتبه و جایگاهی علمی قرار نمی دهند.