مقاله

آیت‌الله سید محمود طالقانی که اکنون در آستانه سی و هفتمین سالروز درگذشت او (19 شهریور 1358) هستیم به عنوان یک مصلح و قرآن‌پژوه، همواره دغدغه اصلاح جامعه را داشت و مهم‌ترین عامل اصلاح جامعه را «اصلاح فکر و اندیشه» و «فهم اقشار مختلف از دین مبین اسلام» می‌دانست. از نظر آیت‌الله طالقانی، پیامبر اکرم(ص) در پی «انقلاب فکری بود» تا با اصلاح فکر، به اصلاح سایر ساخت‌های زندگی انسان بپردازد و «توحید» را معیار و مبنای اصلاح معرفی می‌کرد.

برخی اصرار دارند و دائماً هم اینجا و آنجا می نویسند و می گویند که شیعیان از معتزله تأثیر نگرفته اند و یا اندیشه توحید و عدل شیعه برگرفته از معتزله نیست بلکه این اندیشه ها اصالتاً شیعی است و نه معتزلی. من معنای این سخن را نمی فهمم. باری معتزله از یک دوره باورشان بر این بوده که عقاید آنان ریشه در تعالیم نبوی و با تکیه بر عقاید اصیل صحابه دارد و در این میان به ویژه بر سهم حضرت امیر در انتقال تعالیم معتزلی تکیه می کردند و حتی سندی هم به اتصال نقل می کردند اما این بدین معنا نیست که آنان تعالیم خود را از ائمه شیعه گرفته اند.

به مناسبت افتتاح بانک ملی ایران تاسیس بانک ملی در ایران با وجود شادمانی ایرانیان برای انگلستان خوش یمن نبود. چرا که نقش نماینده آنها در ایران یعنی بانک شاهنشاهی را کمرنگ می کرد. بانکی که هرچند در ظاهر بانکی خصوصی بود اما عملا تحت تاثیر سیاستهای لندن اداره می شد و وجودش در ایران به معنای اداره نظام مالی و اقتصادی این کشور بود و استقلال مالی کشور را از میان برده بود.

نوشتار حاضر ترجمه مقاله مروری است که پیرامون کتاب قرآن های عصر اموی (فرانسوا دروش، لیدن: انتشارات بریل، 2014) در سال 2014 به رشته تحریر درآمده است. کتاب مذکور نمایی کلی از مصحف قرآن در دوران اموی ترسیم می کند. نویسنده در نوشتار حاضر، فصول کتاب و محتوای آن را مورد مداقه قرار داده است. علی آقایی نویسنده این مقاله است که در شماره 158 آینه پژوهش منتشر شده است.

سیاست مذهبی امیردو جهت ثابت و مشخص داشت : کاستن از نفوذ روحانی و منع دخالت در سیاست ؛ آزادی و مدارای دینی . نظر او به هر دو جهت زاده تفکر واحد او در اصالت سیاست عرفی بود . گفتار ما در این بخش محدود به موضوع نخست است .

کشف و انتشار نسخه‌های خطی معتزله و در رأس آن‌ها دو کتاب «الانتصار» و «المغنی» در اوایل قرن بیستم میلادی، باعث شد مذهب معتزله که از قرن‌ها پیش مورد بی‌توجهی قرارگرفته بود، بار دیگر کانون توجه محققان قرار گیرد و در این راستا تحقیقات بی‌شماری در جهت معرفی اندیشه‌های معتزله انجام شود. در این مقاله، سیر معتزله پژوهی در قرن بیستم در سه مرحله‌ی زمانی بررسی می‌شود؛ مرحله اول، نیمه‌ی نخست قرن بیستم یعنی زمان انتشار کتاب «الانتصار» و سایر تحقیقاتی است که در پی آن صورت گرفت.

علی‌آبادنامه یا سفرنامۀ ذهابیۀ قم نوشتۀ محمدکاظم‌خان‌کاشانی به کوشش جناب حسین مدرسی‌طباطبایی در ملحقات چاپ دوم تاریخ دارالایمان قم، نوشتۀ محمدتقی بیک ارباب (قمی) بدون ذکر نام ناشر و تاریخ همراه با چند رساله دیگر مربوط به قم در سال‌های نخستین دهۀ پنجاه نشر گردیده است. تعداد صفحات این رساله در چاپ مذکور 63 صفحه می‌باشد. کوشندۀ محترم مقدمه‌ای کوتاه اما پرمغز نیز در حدود 5 صفحه بر متن چاپی افزوده است که جمعاً صفحات 207 تا 274 مجموعۀ مذکور را دربر‌می‌گیرد. این رساله از زمره‌ رسائلی است که در توجیه ساختن راه جدید تهران_قم در زمان میرزا علی‌اصغر خان امین‌السلطان وزیر مشهور ناصر‌الدین‌ شاه نگاشته شده است، آن را محمدکاظم‌خان‌کاشانی به قلم آورده است. ما از احوال نویسنده اطلاعی نداریم، لیکن توصیف دقیقی که از ساختمان‌ها و تأسیسات بین راه که بعضاً هم‌اینک وجود خارجی ندارد، به دست داده است، رساله مذکور را درخور توجه می‌سازد. وی در این جایگاه از واژه‌ها و عباراتی استفاده می‌نماید که خوانندۀ آشنا با ادوار نثر فارسی و متن‌های مرسوم این روزگار

ضعفِ خلافتِ عباسی و نفوذ ترکان در سدهٔ سوم هجری ، حکومت عباسیان را در دو سدهٔ پایانی ، با دعاوی استقلال طلبانه و تشکیل حکومت های مستقل از بنی عباس رو به رو ساخت . که از آن جمله میتوان به تشکیل حکومت سلجوقی در سال 429 قمری در خراسان اشاره کرد.

نوشتار حاضر دومین اثر از سلسله انتشارات پیرامون اسناد به شمار می آید. نویسندگان می کوشند نخست تاریخچه آرشیو را در جهان مورد مداقه قرار دهند. در ادامه، تاریخچه آرشیو عثمانی و تاریخچه آرشیو در ایران را بررسی می کنند.

«دانشنامه زبان و ادب فارسی» به راستی گنجینه‌ای است بسیار ارجمند و راهگشا، به‌ویژه در موضوعات ادبی و ایران‌شناسی که به دست جمعی از بهترین متخصصان زیر نظر استاد دانشمند، آقای دکتر اسماعیل سعادت تهیه و تنظیم شده است و فرهنگستان زبان و ادب فارسی به چاپ و نشرش همت گماشته است. آنچه در پی می‌آید، یکی از مطالب خواندنی و آموزنده این مجموعه شش‌جلدی است که به ضرورت عمده مآخذ درون‌متنی‌اش حذف شده است.