مقاله

رقابت انگلیس و روسیه بر سر منافع استعماری در قرن نوزدهم، سرآغاز تحولات سیاسی بزرگ در آسیای مرکزی و خاورمیانه بود. این رقابتها که در راستای نفوذ و دستیابی به مستعمرات در خلیج فارس و هند بود، گسترش حوزه نفوذ دو کشور را به دنبال داشت. بر این اساس بخشهای مهمی از سرزمین کشورهای حائل از جمله ایران طی جنگها و قراردادهای استعماری متعدد عرصه رقابت دو کشور گردید و حاکمیت ایران بر سرزمینهای آبی و خشکی همچون دریای خزر را با تغییراتی مواجه ساخت.

برای آنکه ببینیم حافظ و الیوت در چه نکته یا نقطه‌ای به هم گره می‌خورند، لازم می‌آید در زمینة دورافتاده‌ای به سراغشان برویم. در این نقطة تلاقی درمی‌یابیم که یکی از بنیادی‌ترین اصول شعری به طور همانندی به دست هر دو وارونه شده و این وارونه‌شدن، خود ابزاری برای تولید زیبایی را در شعر اینان فراهم ساخته است. اکنون باید دید عنصر مورد نظر کدام است و چگونه در برخوردهای سنتی بدون آن امکان تولید زیبایی و احساس لذت و ستایش ناشی از آن خنثی می‌شود.

نوشتار حاضر نمایانگر بخش کوچکی از اندیشه‌های روزگاران کهن است که در اوراق ادبیات باستانی ما ثبت شده و نشان می‌دهد که ایرانیان در آوردگاه تفکر و استدلال نیز اسبان خود را به شایستگی تازانده‌اند. این نوشتار از کتاب«آفرین نامة» شادروان دکتر محمدامین ریاحی برگرفته شده که با مآخذ فراوان و پی‌نوشت‌های متعدد، نمونه‌ای از یک مقاله علمی است؛ اما از آنجا که بسیاری از این مطالب تنها به کار متخصصان می‌آید، عمده آنها حذف شد تا خواننده معمولی سردرگم نشود.

هنر اسلامی، هنر تمدن بر مبنای مذهب اسلامی است. علاوه بر این، نه تنها مربوط به منطقه یا گروه خاصی نیست، بلکه ترکیبی از تمدن ها و شرایط تاریخی مختلفی است که تحت عنوان دیدگاه اسلامی توصیف شده اند. احتمالاً تمدن عرب مهم تر است. اگرچه عرب ها هنر اندکی دارند حتی آن زمان هم هنر اسلامی با خصوصیات روحانی را گسترش دادند.

آنچه در پی می‌‌آید، روایت فشرده‌ای است از چند نوشته از همین قلم پیرامون همین موضوع که در جاهای مختلف به چاپ رسیده‌اند و هر یک از اینان بر جنبۀ متفاوتی از موضوع تکیه داشته است. هدف مشترک در این نوشته‌ها برجسته‌ساختن میزانی از نبوغ ادبی حافظ است که بیش از هفتصد سال پیش به او امکان داده است تقریباً همسان با دیدی رایج در اروپای قرن بیستم به شعر و زبان بنگرد. به عبارت دیگر، به‌رغم فاصلۀ زمانی و مکانی و فرهنگی میان این دو، ویژگی‌هایی در برخی از غزلهای حافظ و آثار شاعران معروف به «مدرنیست»، مانند تی.اس٫الیوت، به چشم می‌خورد که از نگاه زیبایی‌شناسانۀ یگانه‌ای پرده برمی‌گیرند.

نظر گاندی دربارۀ آموزش و پرورش در هند جدید نظری بت‌شکنانه بود. او در دیدگاه‌های خود چنان انقلابی بود که تأکید می‌کرد حتی مؤسسات آموزشی رسمی برچیده شوند و حتی یک بار گفت: خطای وهم‌آلودی خواهد بود اگر بپنداریم که علم تنها از راه رفتن به مدرسه و دانشگاه‌ به دست می‌آید

دبیرسیاقی آخرین همكار مرحوم دهخدا بود كه 9 سال با این بزرگوار توفیق همكاری و همنشینی داشت. 99 سال پیش در خاندانی به دنیا آمد كه در دوره صفویه از لبنان به قزوین (كه آن ایام پایتخت صفوی بوده)، می‌آیند. وی در طولِ عمر پربركتش بیش از 120 كتاب و مقالاتی فراوان تألیف كرد.

ایـــــــرج افشــــــــار دست‌پرورده نسلی از بزرگان فرهنگ ایران است که در دوره‌ای خــــــــــاص در این سرزمین زندگی می‌کردند. البته در این بین نباید از تأثیر مکتب آموزشی پدر ایشان زنده یاد محمود افشاریزدی نیز به سادگی گذشت؛ چرا که در همان خانه پدری بود که ایرج افشار اولین تماس‌های فرهنگی‌اش را در کودکی و نوجوانی درک کرد و از همان نوجوانی بود که در خدمت پدر «مجله آینده» را در بخش‌هایی مدد رسان بود.

مهاتما گاندی، رهبر سیاسی و معنوی هند، دربارۀ‌ آموزش عالی نظرات خاصی داشت و معتقد بود سواد‌آموزی بدون آموزش حرفه‌ای برای جامعه مفید نیست. به باور او تحصیلات عالی منطبق با واقعیات اجتماعی و اقتصادی هند نیست و می‌گفت کاردستی با کار ذهنی برابر است و در اثنای کار هم می‌توان عبادت کرد. او دلیل بیکاری فارغ‌التحصیلان را بی‌نیازی جامعه به تخصص آنان می‌دانست و معتقد بود تعلیمات آزاد باید برچیده شود و تعلیمات مبتنی بر حرفه جایش را بگیرد. همگان باید امکان یکسانی برای تحصیل داشته باشند و تعلیمات عالی باید به وسیلۀ بخش خصوصی حمایت شود.

بی‌تردید مهم‌ترین طریقت صوفیانه که اثری بسیار عظیم بر تاریخ ایران نهاد و مسیر آن را تغییر داد، طریقت صفویه بود که پس از دو قرن تدارک و تمهید صبورانه، مستمر و هدفمند، تبدیل به نهضت سیاسی مذهبی فراگیری شد که ایران را پس از چند قرن دوباره واجد هویتی مستقل و منحصر به فرد و حاکمیتی یگانه کرد و از ایران هرج و مرج‌زده و نامنسجم، قدرت شکوهمند و بزرگ ساخت. این طریقه در سال‌های آغازین سده‌ هشتم هجری قمری توسط شیخ صفی‌الدین اردبیلی بنیان نهاده شد.