مقاله

در پی رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، در مسجد جامع تبریز در سال 907 هجری قمری توسط شاه اسماعیل صفوی و تشکیل دولت ملی در ایران، علما و فقها نقش و جایگاه مهمی در حفظ و حراست از هویت ایرانی ایفا کردند. همچنان که آغاز رسمیت تشیع از تبریز و آذربایجان بود، علما و فقهای این خطه قهرمان پرور و دیندار، به‌طور ویژه در این عرصه فعال بودند.

حکیم شمس الدین محمد بن بهاءالدین حافظ شیرازی، شاعری است که به اندازه سایر حکیمان نامدار تاریخ ادب پارسی، صاحب مقام عالی حکمت و فاتح قله‌های بلند معرفت و کمال انسانی است.پس از گذشت هفت قرن از روزگار حیات مبارک حافظ؛ اوهمچنان زبان ناطق آفتاب و«لسان الشمس» در دولت بیدار زبان و فرهنگ ایران است.

اگر بخواهیم ده شخصیت تأثیرگذار و سرنوشت‌‌ساز را در تاریخ معاصر ایران نام ببریم، بی‌گمان یکی از آنان «میرزا حسن رشدیه» است. در سیزدهم تیر ۱۲۳۰ خورشیدی در تبریز به دنیا آمد و در ۱۸، ۲۱ یا ۲۹ آذرماه ۱۳۲۳ در ۹۳ سالگی در قم درگذشت. در جوانی، به تشویق پدر، از رفتن به نجف منصرف شد و کشورهای عثمانی را برای تحصیل علوم برگزید. دو سال نیز در مدرسۀ فرانسوی‌زبان بیروت تحصیل کرد. در همین کشورها با شیوه‌های نو در سوادآموزی آشنا شد.

در بخشهای پیشین این نوشتار، به برخی از صنایع لفظی همچون انواع جناس، موازنه، سجع، ذوقافیتین اشاره شد و از صنایع معنوی، درباره مبالغه و انواع تشبیه، استعاره، ایهام، تضاد یا مطابقه، مدح شبیه به ذمّ، ذمّ شبیه به مدح، لَفّ و نشر، قلّت اصطلاحات علمی، ایجاز و اطناب بحث شد. اینک ادامه مطلب:

از آن گاه که بشر توانست دانش خود را نخست با تصویر و سپس با خط بیان کند ، این مهم ترین کشف بشر در مسیر و دگرگونی خود ، آزموده های گرانسنگی را پشت سر نهاد . خط روز به روز هویّتی نوین می یافت و برابر با نیازهای بشری شکل و قوام می گرفت . و در این میان ایرانیان نیز همچون دیگر آفریدگان زمین ، خطّی را برای خود برگزیدند که عبارت بود از « میخی ، پهلوی ، و اوستایی » تا اینکه با آمدن دین اسلام ، مردم ایران نیز همگام با پذیرش دین تازه ، خطّ آنان را نیز پذیرفتند و به کار بستند.

رسم خویدوده، از جمله مباحث مناقشه برانگیز و پرتکراری است که سال‌هاست در میان پژوهش‌گران در عرصه تاریخ ایران پیش از اسلام و دین زرتشت رایج است و پیرامون آن، بررسی‌های مختلفی صورت گرفته است. در این مقاله، مجموعه شواهدی را که به این رسم، اشاراتی مستقیم یا غیرمستقیم کرده‌اند، از متون مختلف گرد آورده‌ایم.

شخصیت به هم‌راه پیرنگ محوری‌ترین و مهم‌ترین عناصر داستانی بشمار می‌آید. عنصر شخصیت در ادبیات داستانی قدیم و جدید عنصری ثابت و با اهمیت بوده، و سنگ بنای اثر ادبی را تشکیل می‌دهد. در بیان اهمیت شخصیت داستانی همین بس که اگر در داستان، شخصیت وجود نداشته باشد، ماجرایی اتفّاق نخواهد افتاد.

میان اقوام و فرهنگ‌ها، برخی اعداد اهمیت ویژه‌ای دارند و به نظر می‌رسد که عدد چهار در فرهنگ و هنر ایران به‌ویژه هنر سفالگری، از اولویتی خاص برخوردار است. سفالگران با منقوش‌کردن سفالینه ها، از آن‌ها به عنوان جایگاهی برای بیان افکار، عواطف و تجسم باورهای خود بهره می‌گرفته‌اند. با بررسی سفالینه‌های پیش از تاریخ در ایران، به نقوشی برمی‌خوریم که بر پایۀ تقسیمات چهارگانه تصویر شده‌اند.

شاید برای بسیاری دور از ذهن باشد که تهران پیش از انتخاب پایتخت از سوی آقا محمدخان قاجار، تقریبا شبیه قریه‌ای بیش نبود. در واقع مؤسس سلسله قاجاریه، از این جهت تهران را انتخاب کرد که منطقه‌ای خوش آب و هوا بود و البته نسبتا نزدیک به مرکز محسوب می‌شد. تهران در دوران سه پادشاه نخست قاجاریه به واسطه شیوه سنتی حکمرانی ایشان، چیزی شبیه قلعه‌های نظامی بود که در چهارگوشه خود با برج و بارو حفظ می‌شد. در این دوران البته هنوز فاصله زیادی میان تهران و شهرهایی همچون اصفهان وجود داشت که در دوره شاه عباس صفوی یکی از زیباترین شهرهای جهان محسوب می‌شد.

در مکالمات سقراطی، سرآغاز پرسش‌ها و پاسخ‌ها ساده است و بوی روزمرگی می‌دهد. در آغاز به هیچ‌وجه نشان نمی‌دهد که بناست گفتگوی پیچیده‌و دشوار فلسفی شکل بگیرد؛ اما به‌تدریج گفتگوی فلسفی چهره‌گشایی می‌کند؛ تا آنجا که سقراط از میان پاسخ‌های مخاطب، سؤالات کلیدی و بسیار مهمی مطرح می‌کند.