مقاله

‏(مفاهیم عرفانی در پرتو مکاتبات خواجه نصیر و قونوی)‏ ابوالمجد محمدبن ‌مسعود تبریزی در اثری با عنوان سفینه تبریز (نگاشته شده بین سال‌های ۷۲۱الی۷۲۳ه.ق) روایتی از دیدار خواجه نصیر الدین طوسی یا به تعبیر خواجه رشیدالدین فضل‌الله، خواجه جهان، با عطار نیشابوری آورده است: متن این روایت چنین است:

در دورﮤ قاجار، ایران به علت داشتن موقعیت استراتژیکی در کانون توجه روسیه و دول غربی، به ویژه انگلستان، بود. در عصر قاجار انگلیس با اهداف استعماری، ایران را از هر لحاظ زیر نظر داشت. در زمان ناصرالدین شاه که بسیاری از سفرای خارجی با اهداف سیاسی اقتصادی در ایران مأموریت داشتند، انگلستان نیز سفرای متعددی رواﻧﮥ ایران کرد.

تقابل خِرد و آز از کهن ترین، بنیادی ترین و پایاترین مضامین ایرانی است که در شکل دادن به حیات فکری و دینی و نیز اندیﺸﮥ سیاسی ایرانیان باستان نقش بسیار مؤثری داشته است؛ اما متأسفانه کمتر به چشم آمده است. البته صورت های دیگر این مضمون که عبارت اند از تقابل سپنته مَینیو و انگره مَینیو، هرمزد و اهریمن، اَشَه و دْروج و... بیشتر کاویده شده اند؛ اما به نظر می رسد فهم دقیق این صورت ها نیز به فهم و درک مضمون تقابلِ خرد و آز وابسته باشد.

مقاله ی پیش رو می کوشد نگاهی دیگرگون به زبان اخلاق در غزل پارسی به ویژه از سنایی تا حافظ داشته باشد و بیان کند دلیل اختیار نمادها و مضامین ملامی و بهره گیری از مسلک ها و آیین هایی که انتساب آن ها به خودْ موجب تلقّی منفی و جلب ملامت در جامعه ای اسلامی می شد، چه بوده است. پیش از سنایی، زبان اخلاق، اندرز، عقیده ی دینی یا مذهبی و امثال این معانی، بیشتر خشک، صریح، یک رویه، بیش از حد خطابی، تحکّمی و در مجموع کمتر برخوردار از روح شعری و هنری بود.

در جامعه ما چالش‌ها و منازعات بسیاری حول شخصیت فردید وجود دارد که خود این منازعات نشان از انحطاط روزگار ما است؛ انحطاطی که هم ما، هم جامعه، هم دانشگاه‌ها و هم حوزه روشنفکری ما را در برگرفته است. به این دلیل به انحطاط باور دارم که فکر می‌کنم جامعه‌ای که نتواند به خوانش متن معاصر فرهنگی‌اش بپردازد و با آن برخوردی قهرآمیز کرده و از آن خشونت بورزد، به ورطه انحطاط افتاده است.

حافظ «خاک پای دوست» را روشنایی‌بخش چشم (یا چشمه، یا چنان که در جای دیگر گفته است: «خرگه») خورشید دانسته: گرچه خورشید فلک چشم و چراغ عالم است روشنایی‌بخش چشم اوست خاک پای تو

چند سال گذشته فرصتی پیش آمد که همراه با یکی از استادان علوم سیاسی دانشگاه اتاوا به ایران سفر کنم. همراهی با ایشان در طول دو هفته اقامت ایشان در ایران فرصت خوبی برای مطالعه چگونگی معرفی ایرانیت توسط ایرانیان بود. به رسم میهمان‌نوازی و میهمان‌دوستی ایرانی، تقریبا هر کسی که با ایشان ملاقات یا خوش و بشی داشت از سفر ایشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پرسید که کدام دیدنی را دیده و چگونه از سفرش لذت برده است. گاهی برخی از سوال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها کمی سیاسی‌تر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدند؛ مثلا اینکه با توجه به تجربه سفر ایشان، تا چه اندازه تصویر ارائه شده توسط رسانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های غربی از ایران به واقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ایران نزدیک است.

مروری بر زندگی و نوشتنِ صادق هدایت دریک‌صدو شانزدهمین سالروز تولدش و بزرگ علوی در بیست ودومین سالمرگش جایی که اگر نگوییم هیچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کس، لااقل کمتر کسی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند به آن دست ساید. اگر هدایت از سیاست دوری می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جست، علوی سیاسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین و حزبی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نویسنده آن دوران بود. اگر هدایت خرافات را آماج حملات خود قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داد، علوی شرایط سیاسی و اجتماعی را دلیل عقب‌ماندگی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانست. اگر شخصیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آثار هدایت منفعل و ناامید بودند، استعداد علوی در ساختن شخصیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پویا و خستگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ناپذیر بود.

ادبیات ایران زمین، چه شعر و چه نثر، بخش مهمی از تاریخ، فرهنگ و اندیشه جامعه را بازگو می نماید. شاهنامه فردوسی، یکی از منظومه‌های ادبی ایران و جهان می باشد که اندیشه سیاسی در ایران باستان و الگو شاهی آرمانی را جست‌وجو می کند. یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم در آن، عدل و داد است که در نظام سیاسی مطلوب، تحقق می یابد. با نگاهی به چرخه عدالت که به سنت ایرانی بر می گردد ارتباط بین مؤلفه‌های این چرخه در شاهنامه، مشهود است که با ترسیم آن و برقراری ارتباط بین مفاهیم در شاهنامه، بخشی از اندیشه‌های سیاسی موجود در شاهنامه بررسی می گردد.

دکتر محمود امیدسالار یکی از نامدارترین شاهنامه‌شناسانِ معاصر هستند. کارنامۀ پژوهش‌های ایشان را به‌طورِ کلّی می‌توان در سه بخش تقسیم‌بندی و بررسی کرد: نخست، مقالاتِ مختلف در نشریّاتِ عمدتاً چاپِ خارج (ایران‌شناسی و ایران‌نامه) در دهۀ شصت و هفتاد دربارۀ مسائلِ متنی، لغوی، تحلیلی، حماسی – اساطیری و فولکلوریکِ شاهنامه که بخشِ مهمّی از آن‌ها در مجموعۀ جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی (تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار،۱۳۸۱) آمده است.