گفتگو

مصاحبه با مدیر اداره كتاب خلاف همیشه كار سختی نبود؛ علی شجاعی صایین بدون نامه‌نگاری‌های مرسوم و سنگ‌قلاب‌های مرسوم‌تر دفتر رییس اداره كتاب، با یك تماس تلفنی مستقیم مصاحبه را پذیرفت و بدون هماهنگی با حراست و روابط‌عمومی وارد وزارتخانه شدیم. بحث‌مان با مدیر اداره كتاب دو ساعتی طول كشید كه بیشتر در خصوص ممیزی بود. او برخلاف اهالی قبلی ارشاد، از زیر بحث ممیزی شانه خالی نمی‌كرد. شجاعی صحبت از تغییراتی كرد كه از وقتی بر صندلی ریاست اداره كتاب نشسته در این اداره رخ دا ده است و قول داد كه اتفاقات بهتری در آنجا خواهد افتاد. سوال‌ها وجواب‌ها، حوزه‌های مختلفی را دربر می‌گیرد: از اجنه‌ گرفته تا بود ونبود فهرست سیاه ممنوعیت‌ها.

امیرکبیر- ناصرالدین شاه قهرمان‌سازی و منجی‌گرایی از تم‌های اصلی روان‌شناسی تاریخی و اجتماعی ایرانیان است که به‌نوبه‌ی خویش ریشه در تحولات فکری و تاریخی ایران دارد. این ذهنیت تاریخی البته اضداد بسیاری را در درون خود جای داده است. چگونه می‌توان تصویر کاملاً تاریک از ناصرالدین شاه را به‌عنوان آمر قتل امیر با رواج تصاویر همان شاه حک‌شده بر روی قلیان‌ها یا استکان‌های کمرباریک در دوران معاصر جمع کرد، گویی که توده‎ی مردم با «ناصرالدین شاه» گونه‌ای همدلی دارند.

آفتاب رو به غروب می‌رفت. خیابان شریعتی حال و هوای خوب همیشگی خودش را داشت، چراغ‌های نورانی اطراف حسینیه ارشاد رنگ دیگری بر خیابان زده بود. در کوچه روبه‌روی حسینیه و در یک خانه ویلایی مردی زندگی می‌کند که سال‌هاست حق پدری بر هنر عود‌نوازی ایران دارد. از بیرون که به ساختمان نگاه می‌کنم گویی در خود هزاران حرف ناگفته را حبس کرده‌است. تک درخت خرمالوی حیاط او که از بیرون ساختمان نمایان شده بود، نشان از سال‌ها زندگی با صاحبخانه را دارد

سیاست‌نامه خواجه نظام الملك را برخی با شهریار ماكیاوللی مقایسه كرده اند. عباس منوچهری، استاد علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس البته این شباهت را صرفا در ظاهر می‌داندتا در باطن. به باور او در خوانش متونی چون سیاست‌نامه مواجهه یی با زمانه نگارش این آثار صورت می گیرد.

«پنج اقلیم حضور» عنوان آخرین کتاب داریوش شایگان به زبان فارسی است که درباره خصلت شاعرانگی ایرانیان است. به بهانه انتشار این کتاب، همراه با محمدمنصور هاشمی در یک عصر پاییزی میهمان او بودیم. گفت‌وگوی ما در خانه داریوش شایگان برگزار شد؛ خانه‌ای مدرن، با وجوهی که به میهمان می‌فهماند این‌«جا» خانه‌ کسی است که با تمام اصالت و البته وجوه مدرن زندگی‌اش، هویت شرقی - از هند تا ایران - دغدغه اصلی اوست، نظیر آنچه در آثارش نیز مشهود است. شایگان آنچه در این کتاب آمده را صرفا حاصل نگاهی از بیرون عنوان می‌کند و تاکید دارد دعوی هیچ‌گونه ارزش‌ داوری را نداشته و تنها کوشیده شاعرانگی ایرانیان را آنطور که هست نشان دهد. او در این کتاب می‌کوشد از خلال بررسی «فردوسی، خیام، مولوی، سعدی و حافظ» ارتباط ایرانیان را با شاعرانشان پدیده‌ای به‌غایت استثنایی و یگانه نشان دهد.

وحید قسمتی‌‌تبریزی / اندیشه «مارسل گُشه»، فیلسوف و تاریخ‌شناس فرانسوی، مبتنی بر بازاندیشی مفهوم «مدرن» و خوانش‌های به‌دست‌آمده از آن از خلال اندیشه کسانی چون «هایدگر» و «فوکو» است. رویکرد فلسفی او را می‌توان فلسفه سیاسی نامید، چرا که او فلسفه را جدا از وضعیت سیاسی - اجتماعی وابسته به آن بررسی نمی‌کند. متن پیش‌رو، ترجمه مصاحبه‌ای است که روزنامه لوموند با او به‌خاطر سخنرانی افتتاحیه امسال او در همایش هرساله با نام «Rendez-vous de l’histoire» انجام داده است. این همایش نهم تا دوازدهم ‌اکتبر در شهر بلوا فرانسه با عنوان «شورش» برگزار شد. برخی از شرکت‌کنندگان از شرکت در همایش به خاطر حضور او انصراف داده‌اند، زیرا او را یک «معترض» به هرگونه شورش و اعتراض می‌دانند.

محمدعلی سپانلو، شاعر و نویسنده کتاب «چهار شاعر آزادی» بر این باور است، با این‌ که فرخی یزدی فعالیت عملی در زمینه مبارزات سیاست نداشت، به دلیل اشعار روشنگرانه‌اش ازنظر حکومت رضاشاه، خطرناک تشخیص داده می‌شود و همین موجب قتلش شد.

انور خامه‌ای، نویسنده، مبارز سیاسی و هم‌زندانی فرخی یزدی، درباره این شاعر می‌گوید: افرادی مثل فرخی هرقدرتهدید بشوند و از آنها بخواهند کاری را نکند بدتر می‌کنند. برای فرخی هم در زندان موقعیت بدی ایجاد کردند و او هم به‌جای تسلیم شدن بر سر اعتقاداتش ایستادگی کرد و درنهایت خودش را به کشتن داد.

دانشمندان هراز‌چندگاهی استخوانی از انسانی اولیه كشف می‌كنند و از روی تركیب ژنتیكی و دی‌ان‌ای آن درجه تكاملش را می‌جویند، اما آنچه در این میان مبهم مانده آن آغازی است كه سرچشمه تكامل است و هگل با نگارش تاریخ روح می‌رساند كه آن آغاز نه‌تنها در همه مراحل تكامل روح حضور دارد بلكه طرح پایان نیز هست. آموزگار سومی كه سازهای ناپیوسته را به ارتباط سوق می‌دهد مصداق همین طرح هگلی است. این آموزگار البته نیازی به آن ندارد تا از بیرون صداهای متكثر را وادار به گفت‌وگو كند. او لازم نیست اصلا كاری كند، او چون جغد مینروا تنها نظاره‌گر است.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، از جمله نهادهای مؤثر در پاسداشت بزرگان عرصه دانایی کشور است. سابقه تأسیس آن به اوایل قرن شمسی حاضر (1301) می‌رسد که البته در آن زمان تحت نام «انجمن آثار ملی» فعالیت می‌کرد. اکنون پس از 9 دهه فعالیت، این انجمن به نهادی خوش‌نام در ساحت فرهنگ بدل شده است. با این‌همه، طوفان تحولات سیاسی، این مؤسسه نسبتاً کوچک را هم تحت تأثیر قرار داد و یک جریان تمامیت‌ خواه، در فاصله سال‌های پایانی دهه 80 تا سال 92 بر آن تسلط یافت و در نخستین فرصت، دکتر مهدی محقق را با سابقه 13 سال ریاست از کار برکنار کرد. اکنون پس‌از تحول در مدیریت سیاسی و فرهنگی کشور، دکتر محقق به خانه سابق خود بازگشته است. گفت‌وگوبا این چهره فرهنگی را پیرامون فعالیت‌های انجمن بخوانید.