اخبار

آیت الله مصطفی محقق داماد در نشست «الهیات و محیط زیست» که 28 خرداد در مؤسسه فرهنگی اکو برگزار شد، «بحران محیط زیست» را عبارتی جدید دانست و گفت: این واژه با اوج گرفتن مدرنیته آغاز شده و امروز به اوج خود رسیده است. انسان در قدیم خود را بخشی از جهان بی کران می‌دید و برای جهان خدایی قائل و موحد بود، می‌گفت من جزئی از جهان هستم و همه عناصر طبیعت هم زیرمجموعه آن هستند، انسان امروز خود را در مقابل و حتی جای خدا گذاشته است.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم ضمن تشریح رابطه انسان و محیط زیست، بحران محیط زیست را یک بحران اخلاقی دانست و گفت: طبیعت یک فضای الهی و قدسی است و انسان نیز باید حافظ خوبی‌ها و طهارت زمین باشد.

رفتارهای زیست‌محیطی انسان‌ها در جهان معاصر مسائل زیست‌محیطی عدیده‌ای را چون آلودگی آب، هوا، خاک، تخریب جنگل‌ها، گرمایش جهانی، بارش اسیدی و... باعث شده است. این مسئله بسیاری از اندیشمندان حوزه‌های مختلف را به این اندیشه واداشته است که به بازاندیشی تعاملات انسان و محیط‌زیست بپردازند و در این زمینه ریشۀ این تعاملات تخریب‌ساز را در کم‌توجهی به ابعاد اخلاقی و معنوی این رابطه جستجو کنند.

بحران محیط‌زیست در عصر حاضر به مسائلی چون صنعتی شدن، شهرنشینی و افزایش جمعیت پیوند داده می‌شود. مسئلۀ محوری در مشکلات زیست‌محیطی عامل انسانی است و به تعبیر بهتر آموزۀ انسان‌محوری و انسان‌سالاری است به این معنا که انسان خود را اشرف مخلوقات قلمداد می‌کند و با خودپرستی اقدام به نابودی طبیعت و گونه‌های مختلف آن برای تأمین نیازهای خود می‌کند.

امروز وقتی بحث از محیط زیست می شود. دیگر مسئله شخص در میان نیست و به بیانی تنها بحث حقوق شخصی نیست. به این معنا که وقتی ما می خواهیم درباره محیط زیست تصمیم بگیرم باید تصمیمات ما ارتباط با منافع کل جامعه داشته باشد. قهراً مباحثی در این بحث در حوزه حقوق فردی و حقوق اجتماعی به صورت کلان مطرح می شود که با گذشته متفاوت شده است.

دوره‌های آموزشی درباره محیط‌زیست و تأکید بر موضوعات مربوط به محیط‌زیست نباید به مؤسسات آموزشی مدرن محدود شود، بلکه باید شامل مدارس سنتی نیز بشود که رهبران مذهبی آینده جامعه در آنها آموزش می‌بینند.

کتب حدیث مشحون از روایات مربوط به عالم طبیعت و رویکرد انسان‌ها به آن است، از جمله مخالفت شدید با تضییع آن و اسرافکاری، و تخریب بیهوده طبیعت که تنها به دلیل خودخواهی و حرص و طمع صورت می‌گیرد. احادیث بر پاکیزگی آب و دیگر منابعی تأکید دارند که حیات متکی به آنهاست. پیامبر(ص) فرمود: «درختکاری کار پربرکتی است حتی اگر یک روز به پایان جهان مانده باشد.»

طی قرنها اسلام سنت عظیم علمی‌ای ایجاد کرد که به عالم طبیعت پرداخته است و همزمان در درون عالم اسلام کارکرد داشته است. سنت علمی حرفهای زیادی در جهت تدوین زبان جدیدی برای بیان دیدگاه‌های اسلام در باب رابطه انسان‌ها و محیط‌زیست دارد.

ماهیت خودکامه و در برخی موارد دیکتاتوری رژیم‌ها در بسیاری از کشورهای اسلامی جنبش محیط‌زیست مبتنی بر اصول اسلامی را چنانچه سیاست‌ها و طرحهای حکومت (که بسیاری از آنها فی‌نفسه برای محیط‌زیست خطرناکند) را به چالش بکشد، تهدید قلمداد می‌کنند.

فلسفه‌ی محیط زیست در شکل مدرن‌اش از اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ گسترش پیدا کرد. افزایش محصولات نگران‌کننده برای حیات و رشد حس بحرانی‌شدن محیط زیست و در مجموع این ترس که جنگ سرد و تبعات‌اش همچون گسترش انرژی اتمی در حال تخریب زندگی است، فلسفه را نیز به سخن آورد. در سال ۱۹۶۲، راشل کارسون با انتشار کتابی پرفروش به نام بهار خاموش که در واقع گزارشی بود از انبوه خطرهای مواد آفت‌کش و شیمیایی برای تولید هرچه بیشتر محصولات کشاورزی، تأثیر زیادی بر افکار عمومی گذاشت.