اخبار

نام ایران در تاریخ همواره با حوادث و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عجین بوده و به‌راستی ایران زخمی سربلند بحران‌هاست. از یورش اسکندر تا استیلای تیموریان، نه‌تنها هیچ‌کدام نتوانستند ریشه‌های مستحکم فرهنگ و تمدن این سرزمین را از جای درآورند، بلکه خود به مدافعان فرهنگ، تمدن و زبان ایران بدل شدند و ایران و ایرانی همچنان از مدعیان برحق کهن‌ترین تمدن‌های بشری است.

رونمایی باشکوه بزرگ‌ترین سند هویت ملی ایرانیان دبا: مراسم رونمایی از کتاب «تاریخ جامع ایران» بزرگ‌ترین سند ملی ایرانیان از ساعت 9:30 امروز سه شنبه 26 خرداد ماه با حضور پرشمار شخصیت‌های مهم فرهنگی و سیاسی و اهالی رسانه در تالار رسول‌الله (ص) مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد.

موضوع تاریخ‌نگاری از فرازهای فاخر و شگفت فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی است و با آنکه بسیاری از پژوهشگران و محققان، تحقیق دراین‌باره را مبنای همت خود قرار داده و بر گوشه‌های تاریک آن پرتویی از تحقیق و دانش افکنده‌اند، باید گفت که همچنان موضوعی دلکش و جذاب است و پرسش‌های بسیاری در باب سیر تکوین آن مطرح است و سزاست که همچنان از جوانب گوناگون به آن نگریسته شود.

این اثر جدید و جامع که به کوشش مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به ریاست جناب آقای سیدکاظم بجنوردی، به چاپ رسیده است یقینا سهم بسزایی در درک عمیق‌تر تاریخ ایران و فرهنگ این سرزمین کهن خواهد داشت. از دید بنده، تاریخ جامع ایران، اثری است که می‌تواند یک برهه مهم تاریخی را برای پژوهش‌های ما رقم بزند. ازاین‌روی بسیار مفتخر هستم که سهمی، هرچند کوچک، در نگارش این مجموعه داشته‌ام، بنابراین وظیفه خود می‌دانم تا از سرویراستاران این اثر، آقایان حسن رضایی‌باغ‌بیدی، محمود جعفری‌دهقی و صادق سجادی، سپاس‌گزاری کنم.

در باب سرگذشت اقوام ایرانی از آغاز تاکنون، با وجود آنکه نویسندگان و پژوهشگران ایرانی و غربی آثار و تألیفات گوناگونی داشته‌اند، اما هنوز کتابی جامع که متضمن تحقیق درباره همه این ادوار طولانی باشد، تألیف نشده است، شاید مفصل‌ترین اثر مربوط به تاریخ ایران قبل از اسلام متعلق به حسن پیرنیا، مشیرالدوله است، او پس از بازنشستگی از دنیای سیاست، سال‌های متمادی را به گردآوری مواد برای نگارش تاریخ ایران سپری کرد و دراین‌باره، بیشتر نگاشته‌های ایران‌شناسان غربی را مطالعه و بررسی و مطالب لازم را از آنها استخراج کرد، پیرنیا در راه تألیف این اثر مفصل، بسیار رنج برد و تا روزهای پایانی زندگی سرگرم این کار بود، اما موفق به اتمام آن نشد و چون نگارش تاریخ اشکانیان را به اتمام رساند، بدرود حیات گفت.در باب تاریخ ایران پس از اسلام هم مفصل‌ترین اثر از عباس اقبال آشتیانی است، او پیش از آن به همراه تقی‌زاده و چند تن دیگر بنا داشت یک دوره کامل تاریخ ایران را به نگارش درآورد، تقی‌زاده که در ابتدا قرار گذاشته بود تاریخ ایران را از پرویز تا چنگیز تألیف کند، تنها موفق به نوشتن اثری مختصر شد و اقبال، تاریخ ایران پس از اسلام تا عصر مغول را تألیف کرد. او هرچند در نگارش این دوره تاریخی استقصای بسیار کرد، اما اثر او در باب تاریخ مغول تا دوره قاجار با عجله نوشته شده، به گونه‌ای ‌که می‌توان گفت او با تبحر فراوانی که داشت، نتوانست و مجال پیدا نکرد همه منابع متعدد این دوره طولانی تاریخی را بررسی کند. کتاب او به همراه اثر پیرنیا بارها به صورت یک‌جا به چاپ رسیده و تنها اثری بوده که پاسخ مشتاقان تاریخ ایران را با آن می‌داده‌اند، در این کتاب مطالب تاریخی براساس توالی سلسله‌ها آورده شده و به بیان دیگر سیر تاریخی حوادثی که بر این کشور گذشته به طور منظم بیان شده است و البته در انتهای هر فصل تا حدی به تاریخ اجتماعی و تاریخ علوم و ادبیات هم توجه شده است.

سنت تاریخ‌نویسی در فرهنگ اسلامی، آن‌هم از نوع تاریخ‌نویسی عمومی، وامدار مورخانی پارسی‌نژاد یا تاریخ‌دانانی برجسته است که در حوزه نفوذ تمدن ایرانی بالیده‌اند. براساس منابع و مدارک موجود، ابوحنیفه دینوری (٢٨٢ق/ ٨٩٥م) از نخستین تاریخ‌نویسانی است که دست به تألیف تاریخ عمومی در فرهنگ اسلامی زد و کتاب اخبار‌الطوال را پدید آورد. در همین دوره، مورخ دیگری به نام یعقوبی

سال‌هاست خارج از ایران زندگی می‌کند و به تحصیل (از لیسانس تا دکترا، در رشته تاریخ دانشگاه یو‌سی‌ال‌‌ای) و تدریس می‌پردازد، اما از آنجا که در همه این سال‌ها دل در گرو وطن داشته، از تحقیق‌و‌تفحص در گذشته این سرزمین- دوران باستان، به‌ویژه روزگار ساسانیان که حوزه تخصصی اوست- دست نشسته و هر روز می‌کوشد پژوهش‌هایش را با منابع و مدارک تازه‌تر، به‌روز کند، تا آنجا که حتی ایرج افشار که نادره ایران‌شناسان بود نیز تصدیقش می‌کرد. «تورج دریایی»، ٤٨‌ساله که در معتبرترین انجمن‌های ایران‌شناسی و خاورشناسی جهان صاحب کرسی است، در مجموعه «تاریخ جامع ایران»، مقاله‌ای با محوریت و موضوعیت نظام اداری ایران باستان به رشته تحریر درآورده است. او که اکنون استاد تاریخ ایران و رئیس مرکز ایران‌شناسی سموئل جردن، دانشگاه کالیفرنیا در آمریکاست، در گفت‌وگوی مکتوبی که در ادامه می‌خوانید، به پرسش‌های «شرق» پاسخ داد.

«تاریخ جامع ایران» چند ستون دارد که خود را بر شانه‌های علمی آنان استوار کرده است. بی‌شک یکی از آنان، «سیدصادق سجادی» است؛ تاریخ نگارِ ٦١ساله‌ای که علم تاریخ را علمی می‌خواند و می‌نگارد. در سال ١٣٧٠ در رشته تاریخ و تمدن اسلامی و با عنوان تحقیق در «تاریخ برمکیان و رساله اخبار برامکه»، از پایان نامه دکترای خود در دانشگاه تهران دفاع کرد. او که اکنون معاون پژوهشی، مدیر بخش تاریخ و دبیر شورای‌عالی علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است، سرویراستاری دوره اسلامی را در تاریخ جامع ایران برعهده داشته است. سجادی افتخار سال‌ها تلمذ در محضر بزرگانی مانند پدرش -سیدجعفر سجادی- عباس زریاب‌خویی و تنی چند از استادان دیگر را داشته، آثار بسیاری، اعم از تألیف و تصحیح دارد. او در این گفت‌وگو که در ادامه می‌خوانید، ضرورت تدوین تاریخ جامعی برای ایران را برشمرد، رویکرد و دیدگاه این مجموعه را به تفصیل توضیح داد و در نهایت، افق آینده تاریخ‌نگاری ایرانی (پس از این کتاب) را بررسی کرد و از تأثیرگذاری‌اش بر جوانانی گفت که صاحبان آینده این سرزمین‌اند؛ اما مشتاق بازخوانی گذشته درخشان‌شان.

علی گل‌باز: «سیدکاظم موسوی‌بجنوردی»، مرد کارهای بزرگ است؛ در دوران جوانی به‌دنبال اتحاد و انقلاب جهان‌وطنی مسلمانان سرتاسر دنیا بود، اما در تپه‌های دارآباد دستگیر شد که برایش ١٣سال زندان به ارمغان داشت، ولی در همان زندان ایده نوشتن «دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» به دست محققان ایرانی به ذهنش خطور کرد تا پی‌اش را بگیرد. اما امروز وقتی به دفترش در همان دارآباد می‌رویم، مردی را می‌بینیم که هنوز سَرِ کارهای بزرگ دارد؛ کارهایی که به قول خودش کسی سراغ آنها نمی‌رود و یکی از آنها همین «تاریخ جامع ایران» است که در ٢٠ جلد نگارش شده است. در چهره‌اش خطوط زمان را می‌شود دید، ولی غبار بی‌تفاوتی را نه. هنوز هم مانند ایام جوانی شوق تولید، توسعه و پیشرفت ایران را دارد. برای گفت‌وگو با سیدکاظم موسوی‌بجنوردی به انگیزه انتشار کتاب ٢٠ جلدی تاریخ جامع ایران سری به مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی زدیم که در ادامه گفت‌وگوی «شرق» با او را می‌خوانید.

علی یونسی تاکنون پست‌های مدیریتی مهمی همچون وزارت اطلاعات در دوران اصلاحات را در کارنامه کاری خود داشته است و هم‌اکنون نیز در مقام مشاور رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی مشغول به کار است. وی معتقد است چاپ کتاب‌هایی نظیر تاریخ جامع ایران در انسجام ملی و وحدت هرچه‌بیشتر میان اقوام مختلف، نقش بسزایی دارد و هویت تاریخی، سبب نزدیکی همه ما می‌شود و جهل و بی‌اطلاعی نسبت به آن، عامل تفرقه و دشمنی است. در ادامه، گفت‌وگوی «شرق» را با مشاور رئیس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی، به مناسبت انتشار تاریخ جامع ایران، می‌خوانید: