در ضرورت اجتهاد مستمر / محسن غرویان

1394/3/12 ۱۰:۵۰

اجتهاد نوعی نواندیشی دینی مستمر است یعنی در اسلام‌شناسی، همیشه به قرائت‌های جدید و نو نیاز است چرا كه نیازهای دینی و مذهبی در سبك زندگی بشر به روز شده و تحول پیدا می‌كند. بنابراین باید اجتهادات و قرائت‌های مستمر بر اساس مبانی دین به صورتی كه نیازهای جدید انسان را پاسخگو باشد، مورد توجه قرار گیرد كه این مورد تاكید امام خمینی (ره) بوده و یادگار ایشان نیز به آن اشاره دارند. نكته دوم این است كه در نظام جمهوری اسلامی باید اندیشه‌های سیاسی- اجتماعی حضرت امام حفظ شود و این روزها كه در آستانه سالگرد رحلت ایشان هستیم باید شخصیت علمی، فكری و اجتهادی ایشان بیش از پیش مورد بحث و توجه جامعه قرار بگیرد. استمرار نظام جمهوری اسلامی نیز در پرتو صیانت و حفاظت از اندیشه‌های حضرت امام است كه در قالب تئوری ولایت فقیه بیان شده است.

اجتهاد نوعی نواندیشی دینی مستمر است یعنی در اسلام‌شناسی، همیشه به قرائت‌های جدید و نو نیاز است چرا كه نیازهای دینی و مذهبی در سبك زندگی بشر به روز شده و تحول پیدا می‌كند. بنابراین باید اجتهادات و قرائت‌های مستمر بر اساس مبانی دین به صورتی كه نیازهای جدید انسان را پاسخگو باشد، مورد توجه قرار گیرد كه این مورد تاكید امام خمینی (ره) بوده و یادگار ایشان نیز به آن اشاره دارند. نكته دوم این است كه در نظام جمهوری اسلامی باید اندیشه‌های سیاسی- اجتماعی حضرت امام حفظ شود و این روزها كه در آستانه سالگرد رحلت ایشان هستیم باید شخصیت علمی، فكری و اجتهادی ایشان بیش از پیش مورد بحث و توجه جامعه قرار بگیرد. استمرار نظام جمهوری اسلامی نیز در پرتو صیانت و حفاظت از اندیشه‌های حضرت امام است كه در قالب تئوری ولایت فقیه بیان شده است. نكته سوم این است كه امروزه توجه به عقل و عقلانیت از سوی برخی مورد هجمه قرار گرفته است و برخی سخنرانان و خطبا بیشتر بر اساس مسائلی مثل خواب و رویا و تشرف به امام زمان (عج) و امثال آن، بحث‌های بی‌پایه و اساسی را مطرح كرده و عده‌ای از مردم را فریب می‌دهند. این در واقع فاصله گرفتن از مبانی عقلانیت در اندیشه‌های امام خمینی است بنابراین ضرورت دارد بر پایه‌های فكری و اجتهادی امام تاكید بیشتری شود و این همان ضرورت نواندیشی و اجتهاد مستمر در مبانی حضرت امام است كه مورد تاكید سید حسن خمینی نیز قرار می‌گیرد.

نواندیشی دینی در بیان یادگار امام، در برابر این تلقی از دین قرار می‌گیرد كه صرفا باید اخباری‌گری و ظاهری‌گری را داشت. اخباریون كسانی هستند كه تنها به ظاهر الفاظ و عبارات روایات توجه می‌كنند، دقت عقلانی نمی‌كنند، عمقی در نظر ندارند و مقتضیات زمان و مكان را رعایت نمی‌كنند. این همان مطلبی است كه امام از آن به ارتجاع و تحجر یاد می‌كنند و نواندیشی دینی نیز در برابر آن قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، نواندیشی دینی بیان دیگری از اجتهاد مطابق با مقتضیات زمان و مكان است كه شهید مطهری نیز راجع به آن كتاب نوشته و امام نیز با تعبیر فقه جواهری از آن یاد كرده است. فقه جواهری یعنی موضوعات جدید شكافته شود و بر اساس كتاب و سنت و عقل و اجماع كه مبانی فقه هستند و با توجه به مقتضیات زمان و مكان مورد بررسی قرار بگیرند. از آنجا كه نواندیشی دینی یا اجتهاد مستمر در زمان‌های مختلف

فراز و نشیب‌هایی داشته است و با توجه به این نكته كه عده‌ای بر برخی مسائل مثل خواب دیدن‌ها تاكید می‌كنند كه بیشتر در دولت گذشته مطرح شد، اكنون نیاز است به همان مبانی نواندیشی متقن و محكم بازگردیم كه حضرت امام نیز بر آن تاكید داشتند. در عمر سیاسی هر مجتهد می‌توان فراز و فرودهایی را دید، درمورد امام نیز این موضوع كاملا مشهود است. قبل از تشكیل نظام جمهوری اسلامی و پس از استقرار آن، تغییراتی در مبانی اجتهادی حضرت امام اتفاق افتاد. به طور مثال درمورد نقش رای مردم در مشروعیت نظام كه فرمودند «میزان رای ملت است»، قبل‌تر در نجف حكومت اسلامی را گفته بودند بعد امام جمهوری اسلامی را پذیرفتند. موضوعات جدیدی كه در عرصه حكومت برای امام مطرح شد زمینه‌هایی را فراهم كرد كه ایشان تغییراتی در فتواها و دیدگاه‌شان نسبت به مسائل سیاسی-اجتماعی داشتند. در واقع یك مجتهد حی وقتی در شرایط جدید زمان و مكان قرار می‌گیرد مسائل جدیدی ذهن او را به صورت قهری و طبیعی با شرایط هماهنگ می‌كند، در روایات نیز اشاره شده است «العالِمُ بِزمانِهِ لا تهجُمُ علیهِ اللوابِس؛ كسی كه عالم به زمان خود باشد شبهات به او هجوم نمی‌آورند. این نو شدن اجتهاد و نواندیشی یك امر طبیعی و قهری است كه در مباحث هرمنوتیك جدید امروز نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. امام نیز در بسیاری از موارد به این نو شدن توجه داشتند به طور مثال امام درمورد موسیقی در واقع یك سد را شكستند چراكه به اینكه موسیقی مطلقا حرام باشد اعتقادی نداشتند تا جایی كه خود ایشان موسیقی را كه برای شهید مطهری ساخته شد گوش كردند و در حضور امام نیز ابزار موسیقی برای ساخت این آهنگ نواخته شد یا درمورد شطرنج فتوایی دادند مبنی بر اینكه شطرنج قمار و حرام نبوده و یك ورزش فكری حلال به شمار می‌آید، در حالی كه كسی قبل از امام جرات اظهار چنین فتوایی را نداشت اما ایشان این فتوا را شكستند و این فتوا می‌تواند در موضوعات دیگری نیز ادامه پیدا كند. نیاز به بحث‌های اجتهادی در فقه، كلام و فلسفه امام و جامعیت ایشان بحث دیگری است كه لازم است به آن پرداخته شود. امام شخصیت جامعی داشتند به این معنا كه فقه و اصول را بریده از فلسفه و كلام نخوانده بودند بلكه ذهنی فلسفی داشته و با جامعیت اسلام را تفسیر می‌كردند بنابراین در حال حاضر باید بر این جامعیت تاكید شود، به خصوص فلسفه كه دایما تحول و تغییر در فكر و اندیشه و همچنین پدیده‌های اجتماعی و فردی را تبیین می‌كند در اجتهاد مستمر و نواندیشی دینی مورد توجه قرار گیرد.

روزنامه اعتماد