آسیب های «دین دولتی» در گفت و گو با غرویان و فاضل میبدی

1393/3/17 ۱۳:۰۲

آسیب های «دین دولتی» در گفت و گو با غرویان و فاضل میبدی» و «محمدتقی فاضل میبدی» از پژوهشگران و استادان حوزه ی علمیه ی قم در گفت و گوی اختصاصی با ایرنا به آسیب شناسی تعریف خشونت بار از اسلام، «دین دولتی» و دخالت دولت در حوزه ی خصوصی مردم پرداختند.

«محسن غرویان» و «محمدتقی فاضل میبدی» از پژوهشگران و استادان حوزه ی علمیه ی قم در گفت و گوی اختصاصی با ایرنا به آسیب شناسی تعریف خشونت بار از اسلام، «دین دولتی» و دخالت دولت در حوزه ی خصوصی مردم پرداختند.

«این قدر در زندگی مردم مداخله نکنیم، ولو به خاطر دلسوزی؛ بگذاریم مردم خودشان راه بهشت را انتخاب کنند، نمی توان به زور و شلاق مردم را به بهشت برد»؛ این بخشی از سخنان «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران است که سوم خرداد ماه در همایش بیمه ی سلامت همگانی مطرح شد؛ سخنانی که افزون بر حمایت گسترده، انتقادهایی را نیز در پی داشت.

طی هفته ها و ماه های گذشته برخی از مخالفان دولت به بهانه های مختلف در مقابل رویکردها و مواضع مقام های دولت بویژه رییس جمهوری واکنش نشان دادند، ولی برخی واکنش ها نسبت به سخنان یادشده ی روحانی را که در راستای عمل به یکی از اصلی ترین وعده های او مبنی بر جلوگیری از نقض حریم خصوصی شهروندان مطرح شد، تندتر از همیشه بود.

در تندترین این واکنش ها که تعجب بسیاری را برانگیخت، حجج اسلام «احمد خاتمی» و «احمد علم الهدی» امامان جمعه ی تهران و مشهد و در ادامه آیت الله «محمدتقی مصباح یزدی»، به شدت از سخنان روحانی مبنی بر اینکه نمی توان با زور و شلاق مردم را به بهشت برد انتقاد کردند.

خطیب جمعه ی مشهد حتی در بخشی از سخنان خود گفت: شلاق که سهل است با همه ی قدرت جلوی کسانی که مانع بهشت رفتن مردم شوند خواهیم ایستاد.

به دنبال این انتقادها، حسن روحانی دهم خرداد در جمع کارکنان سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بعضی ها که از سر بیکاری دچار توهم هستند مدام غصه دین و آخرت مردم را می خورند در حالیکه نه می دانند دین چیست و نه آخرت.

***آسیب شناسی ادبیات ستیزه جویانه

بسیاری از صاحبنظران معتقدند برخی شخصیت های مذهبی با ادبیات خشن، ستیزه جویانه، موجب مخدوش شدن تصویر اسلام در جهان می شوند؛ اسلامی که پیامبر آن همواره بر عطوفت و مهربانی تاکید داشت و رسالت خود را گسترش ارزش های اخلاقی بدون هرگونه زور و اجبار در پذیرش این رسالت از سوی مردم می دانست.

در این راستا آیت الله «محسن غرویان» صاحبنظر در مسایل دینی و از مدرسان فلسفه ی اسلامی حوزه ی علمیه ی قم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت: روحانیان و عالمان ما از نظر ادبیات سخن گفتن مختلف هستند و برای بیان منظور خود از واژه های مختلفی استفاده می کنند. عده یی از آن ها از ادبیاتی تند و خشن و واژه های غلیظ استفاده می کنند که به هیچ وجه در شان روحانیت نیست. روحانیان در لباس پیغمبر هستند و باید مودب باشند و این ادب را با ادبیات گفتاری و نوشتاری صحیح نشان دهند.

وی افزود: در میان روحانیان نیز برداشت ها و استنباط ها از دین نیز متفاوت است؛ برخی، برداشت های تند و خشن دارند و دایما به دنبال ابراز جنبه های شدیداللحن و کوبنده ی دین هستند تا بگویند دین می کُشد، می زند، به جهنم می برد و .... در حالی که برخی عالمان، جنبه های رحمانی دین را تبلیغ می کنند.

مدرس پیشین موسسه ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)-متعلق به مصباح یزدی- که به علت ورود این موسسه به مسایل سیاسی و جناحی از عضویت در آن استعفا داد، با انتقاد شدید از ادبیات برخی شخصیت ها که در انتقاد از سخنان روحانی، موضع گیری کردند و از توسل به زور و شلاق سخن گفتند، تصریح کرد: هر زمان که شرق شناسان قصد داشته اند با دینِ ما مبارزه کنند، ادعا کرده اند که اسلام «دین شمشیر» است. ما با چنین سخنانی همان حرف ها را تکرار می کنیم و بر آن ها صحه می گذاریم. امام خمینی می فرمودند حرفی که دشمن از آن شادمان شود نزنید و شک نکنید برخی از سخنان آقایان، موجب خوشحالی دشمن شده است. همچنین این افراد باید بدانند که ایمان مربوط به روح و روان بشر است؛ درحالی که شلاق و شکنجه مربوط به جسم مادی اوست؛ این دو مساله نباید با یکدیگر خلط شوند.

غرویان با اشاره به اینکه متاسفانه تعریف درستی از دین در بین مسوولان و حتی عالمان ما وجود ندارد و تعریف های موجود آمیخته به نوعی محدودگرایی و کوته نظری است و برخی از این سخنان تند نیز ناشی از این مساله است، خاطرنشان کرد: معنای درست دینداری این است که انسان به صورت قلبی و فطری، حقیقت را قبول داشته باشد و متعاقب آن برای هماهنگ شدن رفتار ظاهری خود با فطرت باطنی تلاش کند. برخلاف تصور کسانی که سعی دارند با باورهای غلط خود دین را چیزی دشوار و رسیدن به آن را سخت جلوه دهند، دین سخت نیست و اگر چهره ی واقعی آن که مهربانی، صفا، عطوفت و صداقت است برای مردم آشکار و در بین جوانان ما ترویج شود، آن ها با فطرت های پاکی که دارند آن را خواهند پذیرفت.

وی افزود: این جوانانی که اکنون و به دلیل های ظاهری متهم به دیندار نبودن هستند، همان کسانی هستند که در ایام محرم و در روز عاشورا و تاسوعای حسینی در مراسم امام حسین(ع) شرکت می کنند؛ چراکه این صفا، صداقت و عطوفت را در امام حسین دیده اند. ما نیز اگر چهره ی امروز دین را با همین شاخصه ها عرضه و معرفی کنیم جوانان ما پذیرای آن خواهند بود. ما باید نه به ظاهر دین که به باطن آن توجه کنیم و قلب و روح جوانان را «دین آشنا» کنیم و در این راه با جوانانمان با زبان تکریم و احترام و مهربانی سخن بگوییم.

***مرزهای حکومت برای ورود به زندگی دینی مردم

سخنان روحانی مبنی بر اینکه نمی توان با زور مردم را به بهشت فرستاد و در پی آن برخی انتقادها از این سخنان، چند پرسش اساسی را در ذهن ها ایجاد می کند: متولیان دین مردم چه کسانی هستند؟ حکومت تا چه اندازه می تواند در زندگی دینی مردم ورود کند؟ و پرسش های دیگری که در ادامه تلاش می کنیم در گفت و گو با صاحبنظران این حوزه به آن ها پاسخ بدهیم.

حکومت دینی به این معنی که آموزه های دینی به راحتی در اختیار مردم قرار بگیرند و بسترسازی برای تحقق دینداری واقعی در جامعه صورت بگیرد یکی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی ایران بود. ولی آیا این به این معنی است که حکومت قادر است با هدف دیندار کردن مردم در زندگی آن ها ورود و برای آن ها تصمیم گیری کند؟

«محمدتقی فاضل میبدی» محقق و پژوهشگر دین در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در این خصوص گفت: هیچ فردی حق دخالت در اعتقادهای مردم را ندارد و نمی توان با جبر و زور آن ها را دیندار کرد.

نویسنده ی کتاب «دین چیست؟» افزود: حتی خداوند به پیامبر خود می فرماید برای دیندار و با ایمان کردن مردم به خود فشار نیاور. کسی نباید و نمی تواند در عقیده ی انسان که جزو حریم خصوصی اوست دخالت کند. این عقیده ها نه تحمیل کردنی بلکه تبلیغ کردنی هستند.

غرویان نیز در خصوص افرادی که خود را محق به دیندار کردن مردم و دخالت در زندگی آن ها گفت: این افراد به دنبال اثبات این هستند که اسلام قصد دارد مردم را به زور شلاق و شمشیر به بهشت بفرستد. در حالی که بهشتی که با این شرایط حاصل شود، بهشت نیست و فاقد ارزش است. آیات قرآن نیز بیانگر این نکته هستند و خداوند می گوید «یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه»، پس انسان باید از حاضر شدن در پیشگاه پروردگارش احساس رضایت کند. بهشت جایی است که انسان باید در آن خوشی و رضایت را حس کند. ما افزون بر این، آیات بسیاری داریم که گویای لزوم نبود زور و اجبار در دین هستند: «لا اکراه فی الدین»، «انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا» و ...

وی با اشاره به اینکه قرآن فقط کتاب هدایت است و در مرحله ی بعد، انتخابِ ایمان آوردن یا نیاوردن به عهده ی خود انسان است و هیچکس نمی تواند بجای دیگری ایمان آورد یا او را مجبور به پذیرش دین کند تصریح کرد: دین دو جنبه دارد؛ یکی قلبی و باطنی و دیگری اجتماعی و سیاسی. حکومت به هیچ وجه نمی تواند در جنبه های قلبی و فردی دینِ افراد دخالتی داشته باشد. چرا که این جنبه بستگی به معرفت و شناخت خودِ افراد دارد و دین نمی تواند برای ما ایمانِ قلبی را به ارمغان بیاورد، بلکه ما خود باید به دنبال آن برویم و انتخاب کنیم که آن را بپذیریم. دین فقط می تواند بسترسازی های بیرونی را انجام دهد و تصمیم نهایی با خودِ ماست.

فاضل میبدی نیز با اشاره به اینکه آیین و منطق ادیان «بلاغ» است و بس، خاطرنشان کرد: هیچ دین و منطق و پیغمبری، توسل به جبر و زور برای دیندار کردن افراد را نپذیرفته است و نمی توان به زندگی دینی مردم تجاوز و عقیده یی را به آن ها تحمیل کرد.

نویسنده ی کتاب «تساهل و تسامح» در پاسخ به این پرسش که چه کسانی متولی دین مردم هستند گفت: نه حکومت و نه عالمان دین متولی دین مردم نیستند. حکومت باید زمینه ی دینداری مردم را فراهم کند و عالمان نیز وظیفه ی تبیین و تفسیر دین را بر عهده دارند.

غرویان نیز در خصوص وظیفه ی حکومت در دیندار کردن مردم گفت: این وظیفه در جنبه های اجتماعی خلاصه می شود. هر جامعه ی دینی عرف هایی دارد که از طرف اکثریت این جامعه پذیرفته شده هستند و وظیفه ی حکومت این است که این عرف ها را طبق اصول و ارزش های قابل قبول جامعه ساماندهی و از وقوع نزاع و هرج و مرج و ... بر سر این مسایل جلوگیری و در عین حال برای ترویج این ارزش ها نیز تلاش کند.

وی ادامه داد: این به این معنی نیست که حکومت باید «سکولار» باشد و اتفاقا باید از بهشت و راه منتهی به آن دفاع و برای هموارسازی این راه تلاش کند؛ ولی در عین حال نباید واقعیت های اجتماعی را نیز نادیده بگیرد. ما باید با تامل در استنباط های دینی حکومت ببینیم که تمرکز و محوریت آن ها بر اصل های دین هستند یا جنبه های فرعی آن؛ چرا که نظرها در اصل های دین مشترک و در فرع آن متفاوت هستند.

نویسنده ی مقاله ی «عقلانیت و جامعه اخلاقی» گفت: برای مثال در خصوص مساله ی حجاب که این روزها مورد توجه قرار گرفته است، برخی معتقد هستند که حجاب حتما باید چادر باشد و عده یی نیز نظری متفاوت با این افراد دارند؛ پس می بینیم که نظرهای خود عالمان نیز در این خصوص متفاوت است. بنابراین برای تعیین مرزهای دین، اصل قاطعی وجود ندارد که حکومت بتواند به آن استناد کند و این نظر اکثریت مردم است که باید در نظر گرفته شود.

***دغدغه ی دینی یا موضع گیری سیاسی؟

متهم کردن دولت به کم کاری در عرصه ی فرهنگی و دینی در حالی است که بودجه ی بسیاری از نهادهای فرهنگی خارج از حیطه ی دولت همچون «صدا و سیما» و «تبلیغات اسلامی» در مجموع بسیار بیشتر است اما کمتر از طرف کسانی که به دولت در این عرصه انتقاد می کنند، مورد نقد و خطاب قرار می گیرد. بر این اساس برخی از صاحبنظران معتقدند ریشه ی اصلی بسیاری از انتقادها از دولت، نه دغدغه های فرهنگی بلکه منافع سیاسی و حزبی است.

محسن غرویان در ادامه ی گفت و گو گفت: به طور کامل مشخص است که این افراد با موضع گیری های حزبی و جناحی و نه با دغدغه ی دین بلکه با دغدغه های سیاسی دست به چنین کارهایی زده اند. مخالفت های اخیر تنها با هدف رویارویی با دولت و رییس جمهوری صورت گرفته است. چطور این آقایان که به دنبال بهانه تراشی و ایراد گرفتن هستند از برخی برنامه های صدا و سیما ایراد نمی گیرند؟ چراکه این سازمان از جناح خود آن ها و نماینده ی زدن حرف هایی است که آن ها مایل به زدن آن ها هستند و در مقابل سخنان رییس جمهوری یا برگزاری جشنی به طور کامل زنانه که در مجالس عروسی خود این عالمان نیز برگزار می شود، فریاد «وااسلاماه» سر می دهند. این مساله به خوبی نشان می دهد که موضع گیری ها عادلانه و منصفانه نیست و جنبه های سیاسی دارد.

فاضل میبدی نیز با بیان اینکه حرف های روحانی در خصوص اینکه نمی توان مردم را به زور بهشتی کرد و دین نباید دولتی باشد، درست و قابل دفاع است گفت: با در نظر گرفتن اینکه عده یی با دستاویز قرار دادن این حرفِ درست به دنبال تخریب و حمله به دولت هستند می توان به این نتیجه رسید که این برخوردها به طور کامل دارای سبقه ی تاریخی هستند و بحث بر سرِ دینِ خداوند نیست. چرا در گذشته و در جریان صدها نمونه یی که با دین و اخلاق جامعه در تضاد بوده اند چنین هجمه یی به راه نیفتاده است و این آقایان نگران دین مردم نشده اند؟

عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه ی علمیه ی قم در ادامه با بیان اینکه اگر قرار باشد دین ما به خطر بیفتد و از بین برود زیر تاثیر فقر اقتصادی و بی توجهی به معیشت مردم و بویژه جوانان است گفت: چرا به اتفاق های نظیر اختلاس های چند میلیاردی، دزدی از بیت المال، زد و بندهای دولتی، استخدام نابجای افراد، فرستادن نابجای دانشجویان به خارج و هزاران نمونه ی دیگر که خلاف اصل دین مسلم دین ما است و امامان ما بویژه امام علی(ع) وقوع اتفاق هایی از این دست را موجب به خطر افتادن دین عنوان کرده اند، واکنش نشان نداده اند و فریاد مصیبت سر نداده اند. مگر حق مردم و منافع ملی آن ها در این موارد پایمال نشده است؟

به گفته ی میبدی درباره ی افرادی که طی روزهای گذشته در مقابل رییس جمهوری ایستاده اند و سخنان او را موجب مخاطره ی دین و در مقابل، خود را صاحب و متولی دین مردم و موظف به بهشتی کردن آن ها می دانند باید نظرسنجی کرد و ببینیم حرف های امام جمعه ی مشهد است که جوانان ما را از اسلام می گریزاند یا رییس جمهوری؟

غرویان نیز در بخش دیگری از گفت و گوی خود با ایرنا ضمن یادآوری اینکه بی حجابی یی که این آقایان در زمان حاضر روی آن دست گذاشته اند تنها دغدغه ی فرهنگی کشور نیست و شاید جزو صد دغدغه ی اصلی ما نیز نباشد گفت: دروغ، تهمت، شایعه سازی، تقلب، گران فروشی و هزاران مشکل دیگر باعث شده اند که جوی سرشار از بی اعتمادی بر جامعه غالب شود. پس چرا به این موردها که آن ها هم از مساله های فرهنگی هستند توجهی نمی شود و بجای آن عده یی با نگاهی ناشی از محدودنگری، روی مساله هایی نظیر رنگ و طرز پوشش افراد متمرکز می شوند.

برخی از افرادی که از طریق تریبون های مختلف در برابر سخنان روحانی موضع گیری کرده اند و آن ها را مغایر با تلاش هایی که طی سی سال گذشته برای حفظ آرمان ها و ارزش های دینی کشور انجام شده عنوان کرده اند در سازمان ها و نهادهای مذهبی-فرهنگی کشور فعالیت می کنند و اکنون پرسشی که باید از آن ها کرد این است که تلاش های آن ها تا کنون تا چه میزان موفقیت آمیز بوده است؟

محمدتقی فاضل میبدی با اشاره به اینکه این نخستین بار نیست که این افراد با بهانه هایی از این دست قصد مشکل تراشی برای دولتی اصلاح طلب را دارند و در گذشته و زمان آقای خاتمی نیز چنین اتفاق هایی رخ می داد گفت: این افراد نزدیک به سی سال است که تریبون های مختلف کشور نظیر نماز جمعه، صدا و سیما، دفترها و سازمان های تبلیغات اسلامی و ... را در دست داشته اند. اکنون باید از این افراد که ادعا می کنند همه ی تلاش خود را در راه حفظ دین کرده اند و خواهند کرد پرسید که خروجی این تلاش ها طی سی سال گذشته چه بوده است؟ آیا جوانان ما دیندار شده اند یا دین گریز؟

نویسنده ی کتاب «حدیث آزادی» با اظهار تاسف از شرایطی که کشور زیر تاثیر تفکرها و باورهای غلط این افراد به آن دچار شده است ادامه داد: راهی که اکنون در راستای دیندار کردن مردم در پیش گرفته شده است به «ترکستان» است و جوانان ما را دیندار نخواهد کرد. این آقایان اگر به فکر این هستند که دین به دغدغه ی مردم و بویژه جوانان ما تبدیل شود، باید در فکر رفع سایر دغدغه های آن ها باشند. اگر در جامعه یی اقتصاد سالم نباشد، جوانان تحصیل کرده بیکار باشند، سیاست خارجی ما مشکل داشته باشد و ... ما نمی توانیم از مردم انتظار توجه صد درصدی به دین داشته باشیم.

فاضل میبدی همچنین با زیر سوال بردن نگاه های سطحی گرایانه به دین گفت: این ها مشکل هایی هستند که مانع رشد دین مردم می شوند نه بیرون آمدن تار موی زنان و دختران ما. مشکل جامعه ی ما نه این ها که ترویج نوعی جهالت مذهبی است و ریشه های این جهالت را نیز باید در دست آقایانی که تریبون های عمومی کشور را در دست دارند جست و جو کرد.

وی در پایان و در پاسخ این پرسش که پیامدهای چنین تفکری در جامعه چه بوده است گفت: پیامد چنین باورها و رویکردهای غلط، سطحی و سیاست زده یی چیزی جز جدایی و فاصله گرفتن اکثریت(مردم) از دین و در کنار آن تامین منافع عده یی اقلیت نخواهد بود.

غرویان نیز در این خصوص گفت: پیامدهای چنین تفکرها و باورهایی را می توان امروز در سطح جامعه شاهد بود. دین و حجاب جوانان ما با حرف های این آقایان تغییری نکرده است و از سویی خودِ رییس صدا و سیما نیز به این نکته معترف است که 40 درصد از مردم ماهواره دارند. ما سال ها با ویدیو، ماهواره و ... مبارزه کردیم ولی امروز شاهد شکست این تلاش ها هستیم. مسوولان ما باید با در نظر گرفتن عرف و مقتضیات زمان و مکان، اصول فطری و اخلاقی اسلام را حفظ کنند و آن ها را با این شرایط تطبیق دهند.