اصالت صلح / آیت‌الله دكتر سیدمصطفی محقق داماد ، بخش دوم

1393/8/11 ۰۸:۰۴

سوره بقره، آیه 191: «و اقتلوهم حیث ثقفتموهم و اخرجوهم من حیث اخرجوكم و الفتنه اشدّ من القتل و لا تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتی یقاتلوكم فیه. فان قاتلوكم فاقتلوهم كذلك جزاء الكافرین: هر جا كه بر آنان دست یافتید، بكشید آنان را و ایشان را از همان جا كه شما را رانده‌اند (مكه)، برانید و فتنه از قتل بدتر است و با آنان در مسجدالحرام مقاتله مكیند، مگر اینكه با شما در همان جا قتال كنند.» صاحبان نظریه اصالت جنگ، این آیه را ناسخ كلیه آیاتی می‌دانند كه در آن امر به موادعه یا كف و خودداری از قتال شده است23 و برخی فقها نیز این آیه را بر وجوب قتال ب كفار و وجوب اخراج آنها از مكه حمل كرده‌اند

د) سوره بقره، آیه 191: «و اقتلوهم حیث ثقفتموهم و اخرجوهم من حیث اخرجوكم و الفتنه اشدّ من القتل و لا تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتی یقاتلوكم فیه. فان قاتلوكم فاقتلوهم كذلك جزاء الكافرین: هر جا كه بر آنان دست یافتید، بكشید آنان را و ایشان را از همان جا كه شما را رانده‌اند (مكه)، برانید و فتنه از قتل بدتر است و با آنان در مسجدالحرام مقاتله مكیند، مگر اینكه با شما در همان جا قتال كنند.» صاحبان نظریه اصالت جنگ، این آیه را ناسخ كلیه آیاتی می‌دانند كه در آن امر به موادعه یا كف و خودداری از قتال شده است23 و برخی فقها نیز این آیه را بر وجوب قتال ب كفار و وجوب اخراج آنها از مكه حمل كرده‌اند.24

هـ) سوره بقره، آیه 216: «كتب علیكم القتال و هوكره لكم و عسی ان تكرهوا شیئاً و هو خیر لكم و عسی ان تحبّوا شیئاً و هو شرّ لكم و الله یعلم و انتم لاتعلمون: برشما جهاد مقرر شده است هر چند آن برای شما ناخوشایند است؛ ولی چه بسا چیزی را ناخوش داشته باشید و آن به سود شما باشد و چه بسا چیزی را خوش داشته باشید و آن به زیانتان باشد و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید.» علامه طباطبایی معتقد است كه آیه فوق دلالت بر فرض قتال بر همه مؤمنان دارد، زیرا خطاب متوجه آنهاست؛ مگر آنكه كسانی را دلیل ، خارج كند.25

و)سوره توبه، آیه 5: «اذا انسلخ الاشهر الحرم فاقتلوا المشركین حیث وجدتّموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم كل مرصد فان تابوا و اقامو الصلاه و آتوا الزكاه فخلّوا سبیلهم ان الله غفور رحیم: چون ماههای حرام به سر آمد، آنگاه مشركان را هر جا كه یافتید، بكشید و به اسارت بگیریدشان و محاصره‌شان كنید و همه جا در كمینشان بنشینید، آنگه اگر (از كفر) توبه كردند و نماز به پا داشتند و زكات پرداختند، آزادشان بگذارید كه خداوند، آمرزگار مهربان است».

طبرسی و نیز فاضل مقداد 26 این آیه را ناسخ كلیه آیاتی می‌شمارند كه درباره صلح و خودداری از جنگ‌ با كفار و مشركان نازل شده است. 27 صاحب المیزان دستورات مندرج در آیه شریفه را بیان نوع وسیله برای از بین بردن كفار و مشركین می‌داند.28

ز) سوره توبه، آیه 73: «یا ایها النبی جاهد الكفار و المنافقین و اغلظ علیهم و مأواهم جهنم بئس المصیر: ای پیامبر، با كافران و منافقان جهادكن و بر آنان سخت‌گیر و جایگاه آنان جهنم است و سرانجام بدی است».

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌نویسد: «جهاد با آنان (كفار و منافقین) نهایت تلاش در مبارزه با آنان است كه با زبان و دست است تا در نهایت به قتال برسد.»29

ح) سوره توبه ، آیه41: «انفروا خفافاً و ثقالاً و جاهدوا باموالكم و انفسكم فی سبیل الله ذلكم خیرلكم ان كنتم تعلمون: چه آسان و چه سنگین، حركت كنید و به مال و جانتان در راه خدا جهاد كنید كه اگر بدانید این برایتان بهتر است.» در این آیه، بنابر نقل مجمع‌البیان و نیز المیزان، دستور جهاد داده شده و بر وجوب آن بر بندگان تأكید شده است.30

ط) سوره توبه، آیه 123: «یا ایها ‌الذین آمنوا قاتلوا الذین یلونكم من الكفار و لیجدوا فیكم غلظه و اعلموا ان الله مع المتقین: ای مؤمنان، با كسانی از كفار كه نزدیك شما هستند، كارزار كنید و باید كه در شما درشتی ببینند و بدانید كه خداوند با پرهیزگاران است.»

علامه در المیزان این آیه را امر به جهاد عام دانسته است كه توسعه اسلام در آن است تا آن كه در دنیا شایع شود.31

ی) سوره توبه، آیه 38: «یا ایها ‌الذین آمنوا ما لكم اذا قیل لكم انفروا فی‌ سبیل الله اثّاقلتم الی الارض؟ ارضیتم بالحیاه الدنیا من الاخره؟ فما متاع الحیاه الدنیا فی‌الاخره الا قلیل: ای مؤمنان! چرا هنگامی كه به شما گفته می‌شود در راه خدا حركت كنید [جهاد]، سستی می‌ورزید؟ آیا به زندگی دنیا راضی شدید و آخرت را رها ساختید؟ متاع دنیا نسبت به آخرت چیزی نمی‌ارزد».

منظور از«انفروا فی‌سبیل‌الله» حركت مسلمانان برای غزوه تبوك است.32 در این آیه، آنان كه از رفتن به جهاد سرپیچی كرده و فرمان الهی را به جا نیاوردند، مورد توبیخ قرار گرفته‌اند. در المیزان، مراد از «نفر فی سبیل‌الله»، خروج به قصد جهاد دانسته شده است. 33

ك) سوره انفال، آیه 65: «یا ایها النبی حرّض المؤمنین علی القتال ان یكن منكم عشرون صابرون یغلبوا مائتین و ان یكن منكم مئه یغلبوا الفا: ای پیامبر! مؤمنان را به جهاد برانگیز. اگر از میان شما بیست نفر بردبار و متحمل باشند، بر دویست تن از آنان غلبه خواهند كرد و اگر صد نفر باشند، بر هزار تن از آنان غلبه می‌كنند.»

آشكار است كه در این آیه خداوند به پیامبر(ص) امر فرموده است كه مؤمنان را به كارزار تشویق و تحریض كند و برای ترغیب آنان به جهاد تلویحاً تذكر داده است كه از قلّت عدد مؤمنان نهراسند؛ زیرا او وعده داده است كه قلیلی از آنان را كه صبور باشند، بر كثیری از كفار و منافقان و مشركان غلبه خواهد داد.

ل) سوره توبه، آیه 111:«انّ الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بأنّ لهم الجنه یقاتلون فی سبیل‌الله فیقتلون و یقتلون وعداً علیه حقاً فی‌ التوراه و الانجیل و القرآن: خداوند جان و مال مؤمنان را در ازای بهشت از آنان خریده است؛ همان كسانی كه در راه خدا كارزار می‌كنند و می‌كشند و كشته می‌شوند. این وعده به راستی و درستی در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست.»

در این آیه از جهاد در راه خدا قدردانی شده و خداوند وعده داده است كه خریدار جان و مال مؤمنان جهادگیری باشد كه می كشند یا كشته می‌شوند. آن‌چنان كه در آیه شریفه تصریح شده بهای جان و مال مؤمنان، بهشت‌ برین و حیات جاودانه در آن است و این معامله‌ای پر سود است كه مؤمنان را ترغیب می‌كند كه همواره پا در ركاب جهاد داشته باشند.

دلایل روایی

قایلان به اصالت جنگ، به احادیثی نیز استدلال می‌كنند تا موضع خویش را تقویت نمایند. از جمله:

الف) امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرموده است: «تمام خیر در شمشیر و زیر سایه شمشیر است و مردم را چیزی جز شمشیر برپا نمی‌دارد و شمشیرها زمام بهشت و دوزخند.»34

ب) رسول خدا(ص)فرمود: «من مأمور شدم تا با مردم كارزار كنم تا بگویند: لااله الا الله. اگر گفتند، خون و اموالشان محفوظ است و حساب آنان بر خداست.»35

مشابه این حدیث را نیز بخاری و مسلم از عبدالله بن عمر روایت كرده‌اند كه علاوه بر عبارت «لااله الا الله»، عبارت «محمدرسول‌الله» و نیز اقامه نماز و پرداخت زكات در آن آمده است.36

سیره نبوی

نیز برخی به سیره عملی پیامبر(ص) در قضیه حركت دادن لشكر اُسامه به سوی نبرد با رومیان استدلال می‌كنند كه پیامبر(ص) به ‌رغم آنكه در حال نزع بودند، اصرار بر حركت سپاه داشتند.37

نتیجه آنكه بنابر آنچه آمد، طرفداران نظریه اصالت جنگ با استفاده از دلایل قرآنی كه پاره‌ای از آن مذكور آمد و استناد به ظواهر و اطلاقات آنها، ثابت می‌كنند كه اصل در روابط مسلمانان با بیگانگان (غیر مسلمانان)، جنگ است. این گروه معتقدند كه این آیات با آیات دیگر نسخ نشده‌اند؛ خصوصاً آیه 29 سوره توبه كه از آخرین سوره‌های نازل شده بر پیامبر اسلام(ص) و مشهور به «آیه سیف» است.

به زعم اینان، علاوه بر آیات قرآن، سنت و سیره عملی رسول خدا(ص) و احادیث معصومین نیز اثبات می‌كند كه اصل، جنگ است؛ چه، در این احادیث، شمشیر كه رمز قدرت و قوت است، اساس دعوت به اسلام و اهرم اطاعت از تعالیم آن و نیز پایه استمرار و بقای دین شمرده شده است.

پی‌نوشتها:

23. السیوری، فاضل مقداد، همان، ج1، ص355.

24.اردبیلی، احمدبن محمد، همان، ص308.

25. المیزان، همان؛ ج2، ص171.

26. السیوری، فاضل مقداد، همان، ج1، ص355.

27. طبرسی، همان، ج5، ص 13

28.المیزان، همان، ج9، ص156.

29. همان، ص355.

30. رك. همان، ص297؛ طبرسی، ابوعلی الفضل بن حسن، همان، ج5، ص58

31.المیزان،همان، ج9، ص428.

32.المیزان،همان.

33.المیزان، همان، ج9، ص291.