مقاله

چهارشنبه گذشته،۲۱ آبان 1393، دکتر هرمز میلانیان، استاد بازنشسته گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران و مدیر اسبق این گروه، پس از گذراندن یک دوران یازده ساله بیماری، در 77 سالگی در حومه پاریس درگذشت. قرار است روز چهارشنبه 28 آبان در قبرستان مونت پارناس در پاریس به خاک سپرده شود؛ در همان شهری که دوره دکترای زبان شناسی خود را زیر نظر آندره مارتینه در دانشگاه سوربن گذرانیده بود.

در جامعه ما علامه طباطبایی(ره) بیشتر به عنوان یک فیلسوف و نیز مفسر قرآن شناخته شده است و حجم آثار انتشار یافته ایشان نیز مؤید همین مطلب است. ولی کسانی که انس و آشنایی کاملی با شخصیت و آثار ایشان دارند، می‌دانند که آن بزرگ علاوه بر فیلسوفی، از استوانه‌های فقاهت و نیز از عارفان دل‌آگاه و از اکابر اهل معرفت بوده و آثاری نیز در حوزه عرفان نظری و عرفان عملی دارد. البته کتمان عارفانه خود ایشان و اصراری که اهل سلوک بر پوشیده ماندن نظرات و حالات خاص عرفانی خود دارند، به این ناشناختگی بعد عرفانی شخصیت‌شان دامن زده است.

بُعد حیوانی یا ناسوتی ما شر محض است و در قرآن دستور داده شده از شر این این بُعد به خدا پناه ببریم که خیلی بدتر از شیطان برون است و اگر مواظب نباشیم، این شیطان درون ما را بدبخت می‌کند: «ان النفس لامّاره بالسّوء إلا ما رحم ربی‏».1

تأویل خواب حقیقتى است خارجى كه در صورت خاصى براى بیننده خواب جلوه كرده، همچنین در قصه موسى و خضر تأویلى كه خضر اظهار مى‌كند، حقیقتى است كه كارهایى كه انجام داده از آن سرچشمه می‌‌گیرد و خودكار به نحوى به تأویل خود متضمن است و در آیه‌اى كه به‌ درستى كیل و وزن امر مى‌كند، تأویل آن یك حقیقت و مصلحتى است عمومى كه این فرمان تكیه به آن دارد و به نحوى تحقق‌دهندة اوست و در آیه رد نزاع به خدا و رسول نیز به همین قرار است.

حكیم ابوالقاسم فردوسی طوسی، بزرگترین حماسه‌سرای تاریخ ایران و یكی از برجسته‌ترین شاعران جهان به شمار می‌آید. در تذكره‌ها و تواریخی كه تا اواخر قرن سیزدهم هجری تألیف شده است، مطالب قابل توجهی از زندگانی وی بسیار كم است. ناگزیر بیشتر باید به نوشته‌های دانشمندان قرن اخیر توجه شود. زادگاه این شاعر بزرگ دهكدة باژ یا باز از طابران طوس است. درنسخه‌های معتبر شاهنامه، سالهای عمر او تا هفتاد و شش و نزدیك هشتاد سال یاد شده است. در جایی می‌گوید: كنون سالم آمد به هفتاد و شش

رساله «فارابی؛ مؤسس فلسفه اسلامی» اثر دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم و استاد فلسفه دانشگاه تهران، اخیراً به زبان روسی ترجمه و در قزاقستان رونمایی شد. این اثر که نخستین بار در سال 1356 از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم ‌انسانی و مطالعات‌فرهنگی منتشر شده‌بود اوایل هفته جاری با حضور نویسنده در مرکز ایران‌شناسی دانشگاه فارابی قزاقستان رونمایی شد. در این مراسم دکتر داوری سخنرانی‌ای با عنوان «دفاع از فلسفه در حدیث ابونصرمحمد فارابی» ارائه کرد که متن آن را در اختیار «صفحه اندیشه روزنامه ایران» گذاشت؛ با سپاس از ایشان، این مقاله در دو بخش تقدیم خوانندگان می‌شود.

تعزیه در آغاز عبارت بود از چند واقعه (اپیزود) پیوسته سست و نارسا همراه با تک‌خوانی‌های رثایی طولانی و متعاقباً چند محادثه (یا گفتگو). به ندرت، عملی نمایشی به این نقشهای قرائتی یا سرایشی کاملاً ابتدایی به طور مستقیم منضم بود. در واقع بازیگران سطور مربوط به خودشان را از روی نسخه‌ای می‌خواندند که پهنایش در حدود 5 و درازایش نزدیک به 20 سانتی‌متر و در دستشان بود. این سنت ادامه یافت و حتی امروز نیز معمول است. شاید این امر تا حدودی بیانگر نهی شدن مسلمانان از نمایش عناصر زنده باشد؛ نسخه یا نوشته مزبور به منزله قائل شدن مرزی بود تا بازیگر واقعاً تبدیل به فردی که مطرح می‌سازد، نشود. از این جهت، عمل مزبور به استفاده از صورتک (نقاب) در تئاتر یونان شباهت دارد. اهمیت نمایش به مراتب بیش از متن بود. با این همه، این شکل از هنر، ظرف یک سده، مجموعه‌ای از چندصد مجلس طولانی را پدید آورد.

به رغم حوادث خونبارى كه هجوم وحشیانه مغول در پى داشت، ایرانیان توانستند به‌تدریج مغولان را رام كنند و فرهنگ اصیل خود را جلوه‌‏گر سازند. آنچه در پى می‌‏آید، به اختصار به همین موضوع در روزگار نبیرة چنگیز، قوبیلاى می‌‏پردازد.

نشر بخش خصوصی ایران از نامکتوب ترین فعالیت هاست. به ندرت می توان نشری را در این شاخه یافت که بتوان تاریخچۀ فعالیت های آن را از آغاز تا کنون،مستند و مکتوب دنبال کرد. موسسۀ انتشارات امیرکبیر، تاسیس 1328ش، در این میان از این رو استثناست که انتشار خاطرات مفصل بنیادگذارش امکان بخشیده است اطلاعات بسیاری در بارۀ پیدایش و تحول این موسسۀ انتشاراتی در اختیار پژوهندگان باشد. اگر خاطرات و یادداشت های بنیادگذار و مدیر انتشارات ابن سینا، شادروان ابراهیم رمضانی، در دسترس یا موجود می بود، چه بسا به پاسخ بسیاری پرسش ها در دوره ای نزدیک به نیم قرن از نشر ایران دست می یافتیم. این افسوس وقتی بیش و بیشتر می شود که در می یابیم ناشران خصوصی تاثیرگذار و مدیران موسسه های انتشاراتی دولتی موثر، حتی به یادداشت برداری در بارۀ فعالیت های خودشان و انتشار آنها علاقه نشان نداده و به اهمیت این نکته پی نبرده اند که تاریخ نشر تا چه حد می تواند به روشن شدن تاریخ و تحول اندیشه، و حتی تحول جنبه هایی از حیات فرهنگی کشور، یاری برساند.

در گذشته پاتوقهای روشنفكری و كافه‌های ادبی طی چند دهه، بیشترین بارانداز رویدادها و سوانح قلم شمرده می‌شدند. كافه‌هایی كه امروزه كمتر سراغی می‌توان از آنها گرفت. كافه‌هایی آماده برای نقش‌بازیها و نقش‌بندی‌های قلم؛ جایی مستعد و آماده كه شماری از نویسندگان و شعرا عصرها، ساعتها پشت میز قلم می‌نشستند و حرف در فضای كافه‌می‌پراكندند؛ از كسانی چون: شاملو و آل احمد و رحمانی و صادق هدایت و حسین منزوی و منشی‌زاده و براهنی و پشتون و ساعدی گرفته تا نویسندگان و شاعرانی چون: گلسرخی و حمید مصدق و بزرگ علوی و داوود هوشمند و كاظم‌السادات اشكوری و مهدی اخوان لنگرودی، عصرها زاویه‌نشین كافه‌های نادری، از معروفترین و نخستین كافه‌هایی است كه تا امروز سر پاست.