مقاله

متن ذیل با عنوان غزالی و نصیب مقربان از معرفت اسماء حق، یادداشت جدیدی است که به قلم دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در سایت شخصی وی منتشر شده است.

بندیکت کُلر یک بانکدار سابق است و اینک یک نویسنده‌ی اقتصادی. در سال گذشته، ۲۰۱۴، وی کتابی منتشر ساخت به نام «صدر اسلام و زایش سرمایه‌داری». مطلب پیش رو ترجمه‌ی سخنرانی‌ای است که وی در سال ۲۰۱۲ ایراد کرده، و طی آن مدعای کتاب‌ را به طور خلاصه عرضه کرده.این‌که سرمایه‌داری—یعنی آنچه در قرن هفدهم و هجدم میلادی در شمال غرب اروپا جوانه زد، و تکثیر یافت و ماندگار شد—نتیجه‌ی کدام فرآیندهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بوده، پرسشی همچنان گشوده است که دانشمندان علوم اجتماعی تاکنون توضیحات متفاوتی برای‌اش عرضه کرده‌اند.

مفهومِ جامعه‌شناسی مردم‌مدار رهاورد «مایکل بوراووی» (Maichael Buraw) جامعه‌شناس انگلیسی‌الااصل امریکایی است، کسی که خود می‌گوید مسأله‌اش جامعه‌شناسی امریکا و مسائلی است که این جامعه‌شناسی به آن مبتلا است. آسیب جامعه‌شناسی امریکا این است که بسیار حرفه‌ای و تخصصی است. از این رو، این جامعه‌شناسی بیشتر با خودش گفت‌وگو می‌کند یعنی یک جامعه‌شناسی بسته است. بر این پایه است که بوراووی می‌کوشد جامعه‌شناسی را به بیرون منتقل کند و حوزه آگاهی را به بیرون آکادمی بکشاند.

در بخش نخست این مطلب، دیدیم که دست یافتن به محتوای ذهن و اندیشه مردمان باستان امری است محال، چون برای کسب اطلاع درمورد آن منبعی در اختیار نداریم جز بخشی – شاید بسیار اندک – از فرآورده های فرهنگی تولیدشده با استفاده از آن محتوا. فرآورده های پیش روی ما، مثلن یک لنگه پای تقدیمی یا یک گلدان آتنی که روی آن تصویر موجودی بالدار نقش بسته، هرچند زمینه ای غنی و گسترده برای ژرف اندیشی و گمانه زنی به دست می دهند اما، مثلن به نسبت سفال همان گلدان که قابل تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی است، واقعیت های بسیار کمتری درمورد چند و چون پیدایش و سرگذشت خود در اختیار می گذارند. نوشته های گذشتگان درباره این گونه فرآورده ها نیز، با تمام مزیت هایی که در خود دارند، اغلب بیش از آن که روشنگر باشند بحث انگیز از آب درمی آیند.

…‎می‌پسندم که در آغاز یک مسمط از ملک الشعرای بهار در این فراز آورم که تاثیر‎ ‎فروردین و آخر زمستان و بوی بهار و نشاط شکوفه‌ها و ابر و آب و نغمه هزار و‎ ‎جنبش شگفت طبیعت در شعرش به وضوح و شوریدگی، خودنمایی می‌کند‎:

بحث ما راجع به تأدیب و تربیت بود. عرض شد اگر شخصی بخواهد دیگری را مؤدّب به آداب الهی کند، باید قبل از آن خود را در تمام ابعاد وجودی (عقلی، نفسی، جوارحی و…) مؤدّب نماید. در بحث «تأدیب قلب» گفتیم: انسان باید قلبش را به «ادب الهی»، ادب کند؛ یعنی اجازه ندهد «حبّ ماسوی الله» در آن نفوذ کند و اگر چیزی از این محبت در قلب وجود دارد، باید آن را «تخلیه» نماید.

ترجمه حاضر فصلی است از کتاب رویکرد به جهان باستان: نظریه‌ها، الگوها و مفاهیم در تاریخ کهن به قلم نویل مُرلی، استاد دانشگاه بریستل در رشته تاریخ کهن، درباره تازه‌ترین رویکردها نسبت به این رشته. مُرلی در کنار معرفی نظریه‌ها، روش‌شناسی‌ها و مفاهیم کاربردی در پژوهش‌های امروز باستان‌شناسی و تاریخ کهن، تصویری صمیمانه، بینا– رشته‌یی و پسا- مدرن از واژگان کلاسیک رایج در علوم انسانی به دست می‌دهد.

آیت‌الله سید محمد باقر صدر (۱۴۰۰ـ ۱۳۵۳ق) از متفکران برجسته اندیشه اسلامی معاصر به حساب می‌آید که آثار علمی بسیاری در زمینه علوم فقه، اصول تفسیر، فلسفه، منطق، اقتصاد، اخلاق، تاریخ و سیاست از خود به یادگار گذاشته است.

سپهری نیز نگاه عمیق و زیبایی به طبیعت دارد. سپهری شاعر طبیعت است و جهانش آن چنان زیبا و شفاف است که هیچ پرسشی را برنمی‌تابد. جهانی است که بر بال لطافت نیلوفر و با پر پروانه ساخته شده. در نقاشی و اشعار وی طبیعت و مظاهر طبیعت نمودهای بالایی دارد و در ترکیبات طبیعت‌گرایانه و واژگان و ترکیباتی چون: شبنم ستارگان، دریچه خدا، چشم تماشا، باغ زمان، آب تجلی، باغ فنا، نیایش بی‌رنگ، سبزه مرگ، گل سرخ و…

آیندۀ عمومیِ گذشته حالا قطعاً در دستان تاریخ‌دانان است. تاریخ به عنوان یک رشته، ایستاده است تا مأموریت باستانی خود به عنوان راهنمای زندگی را دوباره بر دوش گیرد، اما در سیمایی جدید به عنوان یکی از علوم انسانی حیاتی که قادر است دربارۀ داده‌ها قضاوت و آن‌ها را به شکل روایت‌هایی پیچیده تفسیر کند و نتایجش را به صورت‌هایی ارایه دهد که برای وسیع‌ترین دامنۀ ممکن از عموم مردم قابل دسترسی باشد و همچنین برای کسانی که سیاست‌هایشان تمام زندگی ما را شکل می‌دهد.