مقاله

« دانشگاه در عصر اعتدال به کجا می‌رود؟» هم عنوان بحث من است و هم پرسش‌ اصلی‌ام که می‌کوشم به سه پرسش جزئی‌تر تجزیه‌اش کنم: یکم، نظام حکمرانی در نهاد دانشگاه به چه ترتیب است؟ دوم، نحوه‌ی تأمین مالی نهاد دانشگاه چه‎گونه است؟ سوم، فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه در خدمت چه بخش هایی از جامعه قرار می‌گیرد؟

واژه «جوانمرد» در قرن دوازدهم در زبان فارسی مختص اشاره به عاشق محض خداوند بود. میبدی، سمعانی و احمد غزالی گاه خوانندگانشان را با این عنوان خطاب می‌کنند. اشاره به نقطه‌ای است که همه باید بدان راه یابند؛ یعنی اهل فضیلت کامل، حکمت، سخاوت، مهر و شفقت شوند.

هشتم مردادماه روز بزرگداشت شیخ اشراق، شهاب‌الدین یحیی سهروردی (۵۴۹ـ۵۸۷قر۱۱۵۴ـ۱۱۹۱م) مهمترین فیلسوف مسلمان بین دوره ابن‌سینا و ابن‌رشد است. اغلب گفته می‎شود که هانری کربن اولین محققی بوده که سهروردی را به متفکران غربی معرفی کرده است. مؤلف این مقاله سعی دارد تا گزارشی تاریخی و نسبتا کامل از مطالعات و تحقیقاتی که پژوهشگران غربی در مورد سهروردی قبل و بعد از کربن انجام داده‌اند، به دست دهد و نحوه ارزیابی آنها را از سهروردی بنمایاند. متن کامل این نوشتار پیشتر در ماهنامه «اطلاعات حکمت و معرفت» به چاپ رسیده است

در احادیث رایج در متن های عرفانی، نور محمدی و عقل، نخستین آفریده ها به شمار می روند. انطباق نور و عقل و قلم با چهره اسطوره ای پیامبر اسلام درمتن های عرفانی نشان دهنده نفوذ بعضی عقاید پیش از اسلامی در این زمینه نیز هست و رد پای عقاید زرتشتی و مانوی و عهد عتیق را منعکس می سازد.

برخی از عرفان پژوهان این مشکل را یکی از ویژگی های مشترک تمام عرفان های موجود در شرق و غرب عالم -چه در گذشته و چه در حال- می دانند. به بیان ایشان آنچه از متون عرفانی استفاده می شود این است که عرفا زبان را برای بیان و در میان نهادن تجارب و ژرف نگری هایشان با دیگران، نارسا و یا حتی به کلی بی فایده می یابند و اظهار می دارند که آنچه به تجربه می یابند، ناگفتنی یا بیان ناپذیر است. عارفان از زبان استفاده می کنند ولی در عین حال می گویند کلماتی که به کار برده اند از عهده آنچه می خواهند بگویند و قصد آن کرده اند، برنمی آیند:

اهمیت سخن گفتن از خدا بر كسی پوشیده نیست و هیچ نظام فلسفی نیست كه در این مسئله نفیاً یا اثباتاً سخنی نگفته باشد، از جمله در دو نظام فلسفی ارسطویی و صدرایی درباره ضرورت وجود خدا و اوصاف جلال و جمالش بحث شده و خدا در هر دو نظام فلسفی جایگاه ویژه‌یی دارد.([1]) بویژه در حكمت صدرایی كه در بیشتر آثارش از ذات و صفات و اسماء و افعالش سخن رفته است. وی علاوه بر آنكه آثار مستقلی مانند كتابهای المبدأ و المعاد، المظاهر‌الالهیه و حكمت‌عرشیه در اینباب ارائه نموده در دیگر آثارش نیز در این زمینه مباحث مستوفایی دارد.

در دوره‌ی قاجار بخش قابل ملاحظه‌ای از نیروی فکری مسلمانان ایرانی صرف مواجهه با چالش‌های برون‌مذهبی می‌شد. اگرچه در این دوره هنوز هم منازعات درون‌دینی میان نخبگان شیعی و برخی فرقه‌های نوظهور (همچون شیخیه و بابیه) با حرارت هرچه تمام‌تر در جریان بود، اما این بار خطری نوین‌تر کلیت دین را تهدید می‌کرد. در این هنگام مسأله پیش روی نخبگان تشیع تنها عرضه‌ی تفسیرهای جدید نامنطبق با آموزه‌های بنیادین تشیع، بدعت‌های درون فرقه‌ای و یا تحدی سنیان نبود، بلکه چالش‌های غیر مسلمانانی بود که در چارچوب فعالیت‌های تبشیری سعی در جذب پیروان جدید از میان مسلمانان داشتند.

ساخت گنبد به مثابه یکی از پیشرفته‌ترین تکنیک‌های پوشش دهانه در دنیای باستان در معماری ساسانی راه تکامل می‌پیمود و شاهد اوج شکوفایی خود در کاخ فیروزآباد فارس بود؛ اما این عنصر در معماری سده‌های نخست پس از اسلام در ایران به همراه عناصر دیگری همچون ایوان (که در بنای ایوان مداین به اوج شکوه و عظمت رسیده بود) و کنگره‌های تزیینی دیگر دیده نشد. با وجود آنکه مبنای مهم‌ترین عبادت در اسلام، ادای جمعی فریضه نماز و این امر مستلزم فضای بزرگ سرپوشیده است ، اما ساخت مساجد سده‌های نخستین پس از اسلام در ایران از الگوی شبستانی پیروی می‌کرد و سازندگانْ پوشش‌ دهانه‌های بزرگ را به شبستانهای ستون‌دار ترجیح می‌دادند.

اگر كسی نگاهی به فهرست گیاهان و جانوران و سنگها و ستارگان و باد و دریا و صحرا در كلیات سعدی بیندازد و بخواهد تنها به لحاظ آماری، یادكرد او را از برخی اجزا و عناصر طبیعت شمارش كند، مجموعه مفصل و پربرگ و باری به دست خواهد آورد كه از 125 نوع درخت و گل و 110 گونه پرنده و دد و دام و 15 نوع سنگ می‌گذرد و به این نتیجه می‌رسد كه موضوع طبیعت و توجه و دلبستگی به آن، وزنه سنگینی در ترازوی اندیشه و كارنامه سعدی دارد؛ به طوری كه مثلاً تنها در غزلیات، 232 بار از سرو و 203 بار از گل (بدون در نظر گرفتن تركیباتش) نام برده شده و اگر بخواهیم به سراغ مجموعه آثار او برویم، با حجمی به مراتب بیشتر روبرو می‌شویم

تاریخ ایران در جنگ جهانی اول همچون نقطه کوری می‌ماند که کمتر مطلبی درباره‌ آن نوشته شده است. اکثر منابع فارسی موجود در این‌باره در طول دهه ١٩٤٠ و اوایل دهه ١٩٥٠ نوشته شده‌اند و به همین دلیل بر منابع اولیه و اسناد خارج شده از طبقه‌بندی تکیه ندارند. کتاب‌های عالمانه‌ای نیز که در طول ٦٠‌سال اخیر درباره تاریخ ایران مدرن در ایالات‌متحده به چاپ رسیده‌اند، عملا اشاره‌ای به این موضوع نکرده‌اند.