مقاله

تجزیه عثمانی هر نتیجه‌ای که نداشت افزوده شدن 18 کشور به اطلس‌های گیتاشناسی جهان را موجب شد. سومین امپراطوری اسلامی تاریخ که پنج قرن عمر کرده بود به دلیل ناکارآمدی سلاطین، افزایش آگاهی و مطالبات مردم، رشد جنبش‌های ناسیونالیستی و ادعاهای ارضی و مرزی استعمارگران اروپایی فروپاشید و استان‌هایش هر کدام به یک کشور تبدیل شدند.

جواد طباطبایی این‌بار در قریب به دو ساعت سخنرانی کوشید اساس طرح فکری‌اش را که بیش از ٣٠ سال است از زمان انتشار «درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران» و حتی پیش از آن، مطرح کرده بود، در قالب نظریه «ایرانشهری» بیان و تشریح کند و به منتقدانی که این روزها کم نیستند نیز پاسخ بدهد.

نام و یاد هیچ انسان و هیچ اثری ناخواسته در ذهن و اندیشه انسان‌ها جاودان و پایدار نمی‌ماند و گذر زمان معیار و محک خوبی برای جاودانگی و ماندگاری نام و یاد آثار انسان‌ها از یک سو و همچنین حذف و هدم افراد و آثار اشخاص است.

دانشگاه عموماً برای تربیت و پرورش انسان مدرن گسترش پیدا کرده است و به همین دلیل «مسأله آموزش» را باید بواقع مهم‌ترین مسأله آموزش‌عالی دانست. آموزش‌عالی «عالی» است چون به رشد و بالندگی ظرفیت‌های شناختی، اخلاقی و وجودی انسان در شرایط معاصر کمک می‌کند. اما وقتی رئیس دانشگاه معتبری چون هاروارد درباره «از تپش افتادن قلب دانشگاه» سخن می‌گوید، این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که چرا و چه زمانی این قلب از تپش می‌ایستد؟ می‌توان گفت وقتی دانشگاه قادر نباشد روح را در دانشجویان بدمد از کارکرد اصلی خود دور شده و بتدریج از تپش باز می‌ایستد.

موضوع سیادت شیخ صفیالدین اردبیلی، جد اعلای پاشاهان صفوی، در مطالعه و بررسی حکومت صفوی بسیار مهم است. آیا شیخ صفی سید بود و ادعای سیادت فرزندان و فرزندزادگان وی، به ویژه زمانی که اسماعیل یکم حکومت و پادشاهی ایران را به دست گرفت و با دو قدرت اهل تسنن در غرب ایران (امپراتوری عثمانی) و در شرق ایران (دولت ازبکان) شروع شد و سران آن دو دولت بارها به سیادت صفویان تاختند

آشنایی با زوایای زندگی شیخ صفی الدین اردبیلی، جد اعلای پاشاهان صفوی، هنوز نیازمند تحقیقات علمی و تاریخی است؛ به ویژه در دو بعد مذهب شیخ و سیادت او بحث ها و تحلیل های متعدد و گاه متضادی ارائه شده است. این دو موضوع گاه پژوهشگرانی را به دشمنی عجیب با شیخ و صفویان کشانیده، و گاه آنان را به اعتقاد به مراتب بلند انسانی دربارۀ شیخ صفی الدین واداشته است.

بسیاری از وقایع نگاران صفوی در روایت های خود از ظهور سلسله صفوی یک یا دو رویا را از شیخ صفی الدین – بنیانگذار خاندان صفوی - گزارش می کنند. روایت های تاریخی از تفسیرهای مختلف این رویاها فایده های چندی در بر دارد: پرتوی بر روش شناسی تاریخی وقایع نگاران صفوی می افشاند، چشم اندازهای تغییرات مذهبی در ایران عصر صفوی را نشان می دهد و الگوهای مشروعیت سیاسی را که از حکومت شاه اسماعیل تا فرمانروایی شاه عباس اول، در بر می گیرد؛ آشکار می سازد.

در سال 1348 کتابخانه ملی تبریز اقدام به چاپ سندی کرد که صورت اموال بقعه شیخ صفی در 240 سال پیش را شامل می شد و به دستور سید محمد قاسم بیگ صفوی، متولی بزرگ بقعه، از اموال و نفایس بازمانده از یغمای آستان شیخ صفی، به سال 1172ه.ق. تهیه شده بود.

مجموعه آثار بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از بزرگترین و نفیس ترین مجموعه های دنیاست. شاهان صفوی به دلیل ارادتی که به بقعه متبرکه شیخ صفی الدین اردبیلی داشتند همیشه توجه ویژه ای به این آستان می کردند. کتب قدیمی،سفرنامه ها و شواهد تاریخی همگی بیانگر وجود آثار بسیار غنی و گنجی گرانبها و بی نظیر در این مجموعه هستند که شامل نسخ خطی، کتب علمی و ادبی، قرآن، سند، ظروف چینی و فلزی، فرش و دیگر آثار هنری است که همگی وقف این مکان مقدس شده اند.

درفضای خاص عصر ایلخانی، تصوف بیش از هر چیز با رویکرد اجتماعی و عوام گرایانه اش مجال ظهور و بروز یافت. بازار خانقاه گرم و زاویه سازی رونقی بسزا گرفت. مردمان ناخرسند از حاکمیت و رندان هدفدار و فرصت طلب برای جذب عناصر قدرت (خواه حاکمیت و یا مردم) به خانقاهها و زاویه ها روی آوردند.