مقاله

حدیقه ی سنایی یکی از متن های پرابهام ادبیات ایران است. ابهام های این کتاب ـ که اوّلین منظومه ی عرفانی در زبان فارسی است ـ بیشتر از نظر زبان ادبی است که در آن، از امکانات زبان گفتاری و گویشی آن سال ها استفاده شده است.

با وجود آنکه مولوی پرورده ی دوران آشوب زده ای چون دوران مغول است، تحت تأثیر تعالیم پدرش، بهاء ولد، و استادش، محقق ترمذی، و به ویژه شمس تبریزی، با سلوک در تصوّف بسطی و عرفان عاشقانه، شادی و طرب را درون خود جاری ساخت و در غزلیّات شمس بازتاب داد.

محمّد(ص) مهم ترین جزء نظام فکری عین القضات است و به جرأت می توان گفت تمام مفاهیم و مصطلحات مندرج در آثار او، در سایه ی محمّد(ص) معنا می یابند. سالک برای رسیدن به معرفت و مشاهده ی جلوه ی حُسن حق، باید مقام وی را درک کند و معانی را در آینه ی وجود او بیابد.

ارزش‌هایی که براساس جهان‌بینی رایج در ایران پیش از اسلام در گذر زمان پخته شده‌اند، مجموعه آرمان‌های اجتماعی- سیاسی فرزانگان ایران به شمار می‌آیند. اوستا، شاهنامه، کتیبه‌ها، متن‌های پهلوی و اندرزنامه‌ها، جلوه‌گاه پررنگ آرمان‌های ایران باستان‌اند. این آرمان‌ها و ارزش‌ها که در گذر سده‌ها از اسطوره‌ها به اندیشه فلسفی نزدیک شدند، نگاه انسان ایرانی را درباره مردم، اداره جامعه و زندگی و پیوند آنها را با یکدیگر بیان می‌دارند.

این راهها در واقع راههای داخلی بود که مسلماً با راههایی که خارج از مرزهای ایران قرار داشتند، یعنی راه سراسری غرب به شرق (جاده ابریشم) و راه شمال به جنوب و راه سراسریی که از شوش تا سارد در آسیای صغیر و مرزهای غربی ایران امتداد پیدا می‌کرد، تلاقی می‌نمودند

نویسندگان انگلیسی از قرن شانزدهم و نویسندگان آمریکایی از قرن هجدهم با فرهنگ و تمدن ایران، قبل و بعد از اسلام آشنا شدند. ترجمه آثار ادبی انگلیسی به فارسی از اواخر قرن نوزدهم و ترجمه آثار ادبی آمریکایی از اوایل قرن بعد و سپس به صورت گسترده‌تری بعد از جنگ دوم جهانی، آغاز شد و آثار بدیعی پدید آورد. در طی این مدت تأثیر ترجمه ادبیات آمریکا در زبان نویسندگان ایرانی، موجب آفرینش آثار با ارزشی شد و این روند تأثیرپذیری نویسندگان ایرانی در سالهای پس از انقلاب نیز ادامه یافت.

از جمله آثاری که از مانویان در منطقه ترفان چین بر جای مانده اشعاری به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی است. این اشعار که در قالب های مختلف سروده شده اند، همه درون مایه ای دینی و عرفانی دارند. بسیاری از آنها در ستایش ایزدان و بزرگان دین مانوی اند، برخی سوگ‌سرود هستند و دسته ای نیز با روایتی عرفانی، جدایی جان را از اصل خود و گرفتاری هایش در زندان ماده را بازگو می کنند.

اسطوره، داستان یا سرگذشتی است که متضمن روایت یک آفرینش است. شخصیت های آن موجوداتی مافوق طبیعی هستند. میترا، اسطوره ای هندی و ایرانی است که جنبه های اسطوره ای آن در اوستا و وداها آمده است. این خدا مفهوم هایی همانند: «معاهده، توافق، میثاق، اتحاد و وعده» را شامل می شود

نقد اسطوره ای، شیوه ای میان رشته ای است که از سویی بر یافته های روان شناختی و از سوی دیگر بر مطالعات اسطوره شناختی، انسان شناختی و تحلیل ادیان و تمدن ها استوار است. کهن الگوی «کودک رها شده» از مضامین پربسامد در اساطیر و فرهنگ های ملل مختلف اسن. در این جستار کوشیده ایم تا داستان تبعید زال، فریدون و کیخسرو را در دوران کودکی از دیدگاه مردم شناسی بررسی کنیم.

برای همۀ آشنایان ادبیات پارسی، روشن است که ردپای فرهنگ و اسطوره های ایران باستان، در آثار گوناگون سخن گویان پارسی، با کمی ژرف نگری قابل مشاهده است. «مهر» یا «میترا»، یکی از مهمترین آیین ها و اساطیری است که تأثیر شگرف آن را بر سخن گویان پارسی از جمله «نظامی»، نمی توان نادیده گرفت؛ به ویژه وجود بسیاری از آیین های مهر در «هفت پیکر» یا «اسکندرنامه» که بسیاری از پژوهندگان به آن پرداخته اند.