مقاله

اندیشه ها در بستر مسائل سیاسی و اجتماعی شکل می گیرند. سده های نخستین اسلامی و مشکلات سیاسی فراوان آنها زمینه ساز پیدایش اندیشه هایی بود که با دغدغۀ حفظ سنت پیامبر(ص) در عرصه های مختلف سیاسی و فرهنگی جلوه گر شد. احمدبن حنبل (241ق) را می توان یکی از صاحبان چنین اندیشه ای در آن دوران شمرد. در این مقاله سعی خواهد شد تا با روش درک منطق درونی نظریه سیاسی که الگویی برای شناخت نظریه سیاسی است و با رویکردی تاریخی نظریه احمد بن حنبل درباره حاکمیت جائر بررسی شود.

یکی از جالب‌ترین تناقضات در تاریخ اندیشه سیاسی آن است که افلاطون و به‌خصوص ارسطو و تا حدود زیادی حیات سیاسی «پولیس» آتن تأثیر گیرایی بر تخیل سیاسی در طول قرون متمادی داشته‌اند! «پولیس» نهادی منحصر به فرد بود که حدودی از مشارکت سیاسی را برای شهروندانی فراهم می‌ساخت که هرگز با هم برابر نبودند. سنجش حیات سیاسی امپراتوری‌ها و دولت‌ها با معیارهای آن، به‌ناچار دور از دسترس و یأس‌آور به نظر می‌رسد.

برخی شواهد و مستندات حکایت از آن دارد که از زعفران و برخی رنگهای گیاهی دیگر در رنگرزی انواع الیاف طبیعی، و نیز به عنوان خضاب و رنگ موی سر و صورت، در ادوار کهن استفاده می‌شده است. در بندهش ـ از متون پهلوی عصر ساسانیان ـ مواد گیاهی که در رنگ‌کردن جامه‌ها به کار می‌رفته، به زعفران، دار پرنیان ‏‎]‎بقم‎[‎‏، زردچوبه، روناس و نیل تصریح شده و همچنین از مادۀ گیاهی دیگری سخن رفته که پطروشفسکی آن را «وخه» قرائت کرده و شادروان مهرداد بهار آن را ‏h‏ و ‏wh‏ آوانویسی نموده است.

حکیم ناصرخسرو قبادیانی (۳۹۴ـ ۴۸۱ق)، به حق یکی از مظاهر شاخص و جلوه‏ های فاخر فرهنگ و ادب سرافراز ایران‌زمین است که شخصیت بدیع و جامع ‏الاطرافش، ناشناخته‏ ها و ناگفته‏ های بسیار دارد. وی افزون بر احراز مرتبۀ والای شاعری، نویسنده‏ای مبرز، اندیشمندی سترگ، فیلسوفی متبحر و متکلّمی برجسته به‏ شمار می ‏رود.

من گاه و بیگاه می بینم برخی این بحث را مطرح می کنند که علم اصول در ادوار و سده های اخیر تورم پیدا کرده و حاوی مباحثی است که ارتباطی با فرایند اجتهاد و تفقه در احکام شرعی ندارد. نتیجه هم گرفته می شود که باید علم اصول را پاکسازی و مختصر و مفیدش کرد. اگر از نقطه نظر ضرورت ها و بایسته های آموزشی این سخن گفته شود شاید وجهی داشته باشد. آن هم برای کسانی که می خواهند آموزش متوسطی درباره مباحث علم اصول داشته باشند.

مطالعه‌ها و کندوکاوهای باستان‌شناسی در ایران، به‌ویژه شناسایی و حفاری در محوطه‌های باستانی مربوط به ایران پیش از اسلام، در چند سدﮤ اخیر از محورهای اساسی در مطالعه‌های شرق‌شناسی و ایران‌شناسی اروپاییان بوده است. به‌علاوه، جست‌وجوهای باستان‌شناسانه و تجسس‌های اروپاییان علاقه‌مند به کاوش در آثار تمدنی ایران و به‌طور کلی ﻣﻨﻂﻘﮥ شرق میانه مجموعه‌ای از رویکردهای دینی، سیاسی، علمی، گنج‌یابی و تغذﻳﮥ موزه‌های مهم اروپا را دربرمی‌گرفت.

از شرح حال و زندگی دکتر یاکوب ادوارد پولاك نویسنده کتاب ایران و ایرانیان» یا با توجه دقیقتر عنوان آن «ایران، سرزمین و مردم آن»اطلاع زیادی در دست نیست. در چاپ هفتم دائرة المعارف مایرا چاپ آلمان چند سطری درباره وی به این شرح ذکر شده است:

طائف شهری است در شرق مکة مکرمه در عربستان که در سال هشتم هجری به دست پیامبرخدا9 فتح شد. در طائف مسجد و زیارتگاه عبدالله‌بن عبّاس، از صحابة برجستة پیامبر و زیارتگاه‌ها و اماکنی منسوب به آن حضرت وجود داشته که وجود این آثار باعث شده است که شماری از نویسندگان مسلمان در دوره‌های مختلف، به نگارش رساله‌ها و تألیفاتی دربارة طائف و فضایل و اماکن متبرک آن اقدام کنند. در این مقاله، تلاش شده ضمن ارائة کتاب‌شناسی جامعی از آثار تألیف شده دربارة این شهر، ویژگی‌های کلی و اهمیت آنها به طور اجمالی بیان گردد.

میرزا حسن خان مشیرالدوله پیرنیا متولد ۱۲۵۱ در تبریز، از رجال نامی اواخر دوران قاجاریه است. سیاستمدار، حقوقدان و تاریخ‌نگار ایرانی، فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله اولین صدراعظم بعد از انقلاب مشروطه ایران است. وی در دوران جوانی برای تحصیل به روسیه رفت و پس از کسب درجات علمی، در سفارت ایران مشغول به‌ کار شد.

سه سال و نیم صدارت میرزا تقی‌خان فراهانی امیر نظام مشهور به امیرکبیر (۱۱۸۵- ۱۲۳۰)، در تاریخ‌نگاری ایرانی به یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران تبدیل شده است. جدای از اغراق گویی‌هایی که روایت اسطوره‌ای از امیرکبیر ارائه می‌دهد، میرزا تقی‌خان به نوعی نماد تلاش حکومت مرکزی برای به زیر سلطه درآوردن و مهار اشراف بود.