مقاله

روند تحولات فکری، اجتماعی و حتی اقتصادی دوره پیشامشروطه بعد از شکست‌های ایران از روسیه آغاز شد. اصلاحات درون حاکمیت قاجار ازجمله اصلاحات نظامی عباس میرزا، اجازه تأسیس مدارس مسیونری در دوره محمدشاه و بعد اصلاحات امیرکبیر و میرزاحسین خان سپهسالار و حتی امین‌الدوله در حمایت از مدارس جدید، ضرورت ایجاد تغییراتی بود که از عناصر درون حاکمیت قاجار آغاز شد؛ ولی نبود زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی و فساد روزافزون که در جوامع رشد‌نیافته مانع تغییرات اساسی است، اصلاحات درون‌حاکمیتی و از بالا را با شکست مواجه کرد.

بحث من درباره میراث مشروطه‌خواهی با تمرکز بر حاکمیت قانون است. از این مطالبه صدو‌اندی سال می‌گذرد و شاید بد نباشد با نگاهی امروزی به آن بنگریم. یکی از معانی مشروطه‌خواهی در زمینه ایران همان حاکمیت قانون است که در قالب «قانون اساسی‌خواهی» ترجمه شده است.

از دیدگاه شیخ اشراق و علامه، اصحاب عروج با انسلاخ نفس از بدن، به مشاهدات اتم و اکملی می‌رسند که یقینا از جنس نقوش منطبع در پاره‌ا‌ی از قوای بدنی نیست و از سنخ دیگری است. قطب‌الدین آن صور را ذوات قدسیه قائم بالذاتی می‌داند که فاقد محل و مکان و زمان‌اند و این در حالی است که ناظر به هنگام رؤیت این ذوات قدسی، یقین دارد این صور از جنس صور خیالی نیستند، بلکه حقایقی هستند که به واسطه نور مدبره دریافت و رؤیت می‌شوند.

در قرون معاصر پیشرفت های عقلی بشر و تحولات بینشی و روشی علوم مختلف، متفکران حوزه تاریخ را نیز به تکاپو واداشت تا به بازتعریف هویتی و علمی این دانش بپردازند. این تحولات از غرب آغاز شد و پس از چالش های فراوان و ایجاد مکتب های تاریخ نگاری نوین به تثبیت شأن و جایگاه علم تاریخ در میان علوم دیگر منتهی شد.

در فرهنگ اسلامی هرجا که بحث تعارض «عقل و دین» و یا «عقل و عشق» مطرح بوده است همه‌ی آن کسانی که «دین‌مدار» و یا «عشق‌محور» بوده‌اند برای حمله به «عقل»، رییس فلاسفه، شیخ رییس ابن‌سینا، را هدف اعتراض خویش قرار داده‌اند. گاهی عارفان او را مورد بی‌مهری قرار داده‌اند و زمانی متکلمان به جدال با او برخاسته و علیه‌اش «تهافت الفلاسفه» را نوشته‌اند. یعنی آن‌که ابن‌سینا و کتاب‌هایش هدف مناسبی برای حمله‌ی این دو گروه شده است.

نجف دریابندری معتقد است ضرورت دوجوهرشناختنِ روح‌وجسم با ذهن‌وماده، مشکل بزرگ فلسفه غرب در عصر جدید بود و تلاش دکارت برای حل این‌مشکل، به نظریه معروف تقارن منجر شد.

محمد بن مسعود کازرونی مشهور به قطب‌الدین شیرازی، شاگرد و همراه خواجه نصیرالدین طوسی و از مفسران بزرگ حکمت اشراقی و مؤلف برجسته فلسفه مشایی و نامدار در حوزه موسیقی و متبحر در طب سینوی است.

کتاب خلاصه التواریخ نوشتۀ قاضی احمد قمی، یکی از مهم ترین تواریخ اوایل دورۀ شاه عباس است. این کتاب در ابتدا مشتمل بر پنج جلد بوده که امروزه تنها جلد پنجم که وقایع روزگار شیخ صفی الدین اردبیلی را تا اوایل سال های سلطنت شاه عباس اول صفوی روایت می کند، باقی مانده است.

مهاجرت در جوامع انسانی با گونه های مختلف و هدفمند، به موجب موقعیت ها و شرایط متعدد، انفرادی یا جمعی صورت می پذیرد. جامعه ایرانیِ عصر ناصری به فراخور زمانه و زمینه شاهد مهاجرت بود.

تهرانگردی در آغاز یک اتفاق بود ولی به همت خبرنگاران و اصحاب رسانه و عکاسان خبری به جریانی در راه کشف تهران تبدیل شد. جالب آن که این عنوان «کشف تهران» را هم آنها انتخاب کردند و در هر تهرانگردی از کشفیات خود سخن می‌گفتند.