مقاله

تلاش برخى از مورخان اروپايى بر اين بوده است كه تاريخ علوم بشرى را به دو دوره عصر يونانى و نهضت اروپايى (رنسانس) محدود سازند; اما همان گونه كه نمى توان يونانيان را پايه گذاران علوم بشرى دانست ـ چرا كه آنان نيز در دست يابى به مبانى علوم و تمدن , مرهون تمدن هاى كهن تر از خويش, به ويژه تمدن هاى بين النهرين و سواحل شرقى مديترانه بودند ـ نهضت علمى اروپا در دوره رنسانس را هم نمى توان حركتى منفرد برخاسته از جامعه قرون وسطايى اروپا برشمرد. از اين رو, غربيان رويكرد اروپا به علم و دانش را در عصر رنسانس, ناشى از بازگشت آنان به علوم يونانى دانسته اند و بدين ترتيب, خود را وارثان علم و دانش يونان تلقى كرده اند.

زمان و مكان حضور علویان و اندیشه‌های شیعی در اقصی نقاط جهان، نقش مهمی در توسعه و استقرار اسلام و مسلمانان در آن مناطق دارد. یكی از عوامل مهم ظهور و انتشار پیروان علوی و افكار شیعی، زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی لازم، در مناطق مختلف جغرافیایی بوده است و گرچه اندلس ، از سرزمین‌های تحت نفوذ اسلام، از این موضوع مستثنا نیست ، باید اذعان كرد كه در این منطقه، نه تنها بستر مناسب برای شیعه و علویان مهیا نگردید ، بلكه برخی عوامل رشد و شكوفایی و تثبیت اندیشه‌های سیاسی و مذهبی علویان را در اندلس ، در مقایسه با سایر مناطق ، با موانع جدی روبه‌رو كرد.

به نظر می رسد که فرهنگ نویسی سابقه ای نسبتاً دیرینه در تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران داشته است. وجود دو فرهنگ اویم ایوک و فرهنگ پهلویگ به زبان اوستایی و پهلوی بیانگر آن است که این فن در عهد ساسانی به مراحلی از تکامل دست یافته بود. اگرچه احتمالاً تدوین نهایی این فرهنگ ها در سده های سوم و چهارم هجری صورت گرفته است، با وجود این سرچشمه های نخستین این دانش به دوره های کهن تری باز می گردد. فرهنگ اویم حاوی لغات و جمله های اوستایی و ترجمۀ آنها به فارسی میانه است. این فرهنگ در شکل امروزی آن شامل یک مقدمه و 27 فصل است که محتوای هر فصل غالباً بر اساس موضوع آن مرتب شده و بنابراین به نظر می رسد که مؤلف از این شیوۀ فرهنگ نویسی آگاه بوده است.

فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، اثر چهارده جلدی موضوعی ارزشمندی برای معرفی نسخ خطی فارسی در کتابخانه های پاکستان است که از سوی زنده یاد مرحوم استاد احمد منزوی، بین سالهای 1983 تا 1997، طی 14 سال نگارش یافته است. جلد چهاردهم این اثر نیز با اضافات و تجدید نظر استاد نوشاهی تنظیم و نشر یافته است در ذیل گزارشی کتابشناختی از محتوای این اثر ارزنده، برگرفته از کتابشناسی فهارس دستنویسهای اسلامی کتابخانه های جهان، جلد دوم (بخش پاکستان) تقدیم خوانندگان مطالب وبسایت خبری نسخ خطی (بساتین) میگردد و در پایان، به برخی از آثار و مقالاتی که در تبیین، یا معرفی آن فهرست گرانسنگ از سوی محققان دیگری، تولید شده، اشاره گردیده است.

در میان آثار فارسی میانه، دو فرهنگ کوچک بازمانده است که در زمره آثار خاص و مهم ادبیات پهلوی قرار می گیرند. یکی فرهنگ پهلوی و دیگری فرهنگ اویم ایوک. در فرهنگ پهلوی واژه هایی که از نظر املایی برای کاتبان و دبیران دشوار بوده گردآوری شده است و املاهای گوناگون واژه های دشوار و مبهم فارسی میانه. اما فرهنگ اویم ایوک که در این مقاله بدان پرداخته شده است فرهنگی دو زبانه مشتمل بر واژه ها و عبارتهای اوستایی و ترجمه پهلوی آنها است.

شعر فارغ از توصیف و تصویر، سخنی عادی است، زیبایی و تأثیرگذاری اشعار، مرهون تصاویر و توصیفاتی است که از تخیل شاعران نشأت می‌گیرد. در میان تصویرسازی‌های متفاوت توصیف صبح یکی از مضامین و تصاویر مشترک در میان شعرای فارسی زبان است. خاقانی نیز در شمار آن گروه از شاعران است که به این امر توجه بسیار داشته است.

چندی قبل پری اندرسون کتاب کوچکی بنام «ایدئولوژی هندی» نگاشت. این کتاب در ابتدا به صورت چند مقاله بلند در نشریه لندن ریویو اف بوکس منتشر شد و در همان زمان واکنش شدیدی را در هند ایجاد نمود. اندکی بعد مجموعه این مقالات بصورت کتاب چاپ شد. در زیر بخش اول این کتاب که منحصرا به بررسی سیر حوادث قبل از اعلام استقلال هند و نقش گاندی در آن می‌پردازد، را می‌توانید مطالعه کنید. با امید آنکه روزی همه کتاب به زبان فارسی برگردانده شود. پری اندرسون یکی ار تاریخ‌نگاران انگلیسی معروف جهان و استاد تاریخ و جامعه‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا می‌باشد. وی عضو هئیت تحریریه مجله نیولفت‌ریویو است.

دُرّسخن و یاقوت کلام مولانا که شراب نابی برای عاشقان وصال، کتاب هدایتی برای صاحبان خرد و حیاتی نو و آرامشی دوباره برای جان‌های خسته و روان‌های افسرده است؛ آمیخته با اسرار و حقیقت‌هایی است که برخی بیان و برخی نیاز به پژوهشی مجدد دارد که در قسمت های پیشین این مقاله‌ مطول،مورد شرح و طرح قرار گرفت.

ضمن عرض تسلیت به مناسبت درگذشت دانشمند بزرگ ایران، شادروان استاد منوچهر ستوده، باید از فرصت استفاده کنم و سپاسگزاری کنم از بنیاد موقوفات محمود افشار و همۀ کسانی که در این موقوفات هستند و نهایت سعی شان را در کمک به استاد انجام دادند. مجالسی که برای بزرگداشت یا یادبود دانشمندان، هرجا و هروقت، منعقد می شود، از اشرف مجالسی است که ذکر مناقبِ شخصی و کوشش های علمی دانشمندان در آن می رود. این مجالس علاوه بر آنکه بزرگداشت نفس علم و تحقیق است، بزرگترین مشوق برای محققان جوانی است که حیات علمی آن دانشمندان را پیش چشم دارند و می کوشند به پیروی از آن ها راه روند. شادروان استاد منوچهر ستوده از آن دانشمندانی است که حیات پربار علمی او می تواند بهترین راهنمای فرزندان ایران برای میهن دوستی و عشق به تحقیق در وجوه مختلف تاریخ و فرهنگ و جغرافیا و ادب و زبان این سرزمین بزرگ و الهی باشد.

همچنانکه همیشه گفته ام یکی از ستون های اصلی تأسیس ، تثبیت و تداوم دائرة المعارف بزرگ اسلامی اساتید نامدارآن بوده وهستند. بی تردید دکترمنوچهر ستوده یکی از مهم ترین استوانه های علمی مرکز بودند و درگذشت او خلأ بزرگی را در مرکز ایجاد خواهد کرد .سابقه آشنایی من با دکتر ستوده به نخستین روزهای تأسیس دائرة المعارف در سال 1363 بر می گردد . در آن تاریخ ما برای نگارش مدخل "آب انبار" به مشورت با متخصص و صاحب نظری در این حوزه نیازمند شدیم وجناب آقای عنایت الله مجیدی برای این منظور ایشان را به من معرفی کردند . این کار ، باب همکاری دکتر ستوده را با دائرة المعارف گشود و در همین زمان برای نخستین بار در جلسه ای به همراه آقای مجیدی ، دکتر ستوده را دیدم .