مقاله

ضمن عرض تسلیت به مناسبت درگذشت دانشمند بزرگ ایران، شادروان استاد منوچهر ستوده، باید از فرصت استفاده کنم و سپاسگزاری کنم از بنیاد موقوفات محمود افشار و همۀ کسانی که در این موقوفات هستند و نهایت سعی شان را در کمک به استاد انجام دادند. مجالسی که برای بزرگداشت یا یادبود دانشمندان، هرجا و هروقت، منعقد می شود، از اشرف مجالسی است که ذکر مناقبِ شخصی و کوشش های علمی دانشمندان در آن می رود. این مجالس علاوه بر آنکه بزرگداشت نفس علم و تحقیق است، بزرگترین مشوق برای محققان جوانی است که حیات علمی آن دانشمندان را پیش چشم دارند و می کوشند به پیروی از آن ها راه روند. شادروان استاد منوچهر ستوده از آن دانشمندانی است که حیات پربار علمی او می تواند بهترین راهنمای فرزندان ایران برای میهن دوستی و عشق به تحقیق در وجوه مختلف تاریخ و فرهنگ و جغرافیا و ادب و زبان این سرزمین بزرگ و الهی باشد.

همچنانکه همیشه گفته ام یکی از ستون های اصلی تأسیس ، تثبیت و تداوم دائرة المعارف بزرگ اسلامی اساتید نامدارآن بوده وهستند. بی تردید دکترمنوچهر ستوده یکی از مهم ترین استوانه های علمی مرکز بودند و درگذشت او خلأ بزرگی را در مرکز ایجاد خواهد کرد .سابقه آشنایی من با دکتر ستوده به نخستین روزهای تأسیس دائرة المعارف در سال 1363 بر می گردد . در آن تاریخ ما برای نگارش مدخل "آب انبار" به مشورت با متخصص و صاحب نظری در این حوزه نیازمند شدیم وجناب آقای عنایت الله مجیدی برای این منظور ایشان را به من معرفی کردند . این کار ، باب همکاری دکتر ستوده را با دائرة المعارف گشود و در همین زمان برای نخستین بار در جلسه ای به همراه آقای مجیدی ، دکتر ستوده را دیدم .

چکیده: علم منطق در مقامِ ابزاری متقن، بستر وصول به حقیقت را در حوزه اندیشه برای آدمی گسترده است. در سنتهای رایج دینی و فلسفی به درازای تاریخ، منطق دانان در صدد کشف قوانین اندیشه راستین و استحکام استدلال در راستای مقاصد دینی، فلسفی، سیاسی و ... بوده اند. در این میان متفکران بزرگ مسلمان با استمداد از منابع اصیل دینی از جمله قرآن و سنت، و اغلب با نیت سازگار کردن اصول محض اندیشه انسانی (یعنی منطق و فلسفه) با اصول و معتقدات دینی و مذهبی، توانستند علم منطق و مبانی آن را اعتلای چشمگیری ببخشند.

پیش از ظهور اسلام و از نخستین سده های میلادی علوم و معارف یونانی به سرزمین های آسیای غربی راه یافته بود، و نه تنها در مجامع بزرگ علمی این نواحی، چون مدارس اسکندریه و انطاکیه و حران و رها (إدسا) و نصیبین و سلوکیه و گندبیشاپور، بلکه در دیرها و صومعه ها نیز طب و نجوم و ریاضیات و فلسفه و منطق یونانی تدریس می شد. ارباب علم و نظر در این مراکز به تحقیق و تألیف اشتغال داشتند و در مناطق سریانی زبان ترجمه آثار علمی و فلسفی به این زبان رواج داشت. جهان مسیحیت در آن روزگار از درون گرفتار مناقشات کلامی و اختلافات عقیدتی شده بود، و از برون با مذاهب گوناگون دیگر مبارزه داشت و می کوشید که راه خود را به سوی افق های دورتر بگشاید.

یكی از معارف راهگشا در هرجریان و پدیده ایی آسیب شناسی آن جریان و پدیده است آسیب شناسی با عث می گردد تاپدیده، پویایی و جریان، حیات خود را حفظ كند ودر مقابل نا ملایمات ایستادگی كند؛.......... آسیب شناسی تمدن اسلامی از دیدگاه سید حسین نصر از روی اهمیت دارد كه او از اندیشمندان مسلمانی است كه هم از معار ف اسلامی وزوایای نمدن اسلامی آگاهی دارد وهم تمدن مدرن غرب را كه بیشترین سالهای عمرش را در آن سپری كرده ودر مجامع علمی آن حضور مستمر داشته است می شناسد ،آگاهی ازدیدگاه ا و درباره تمدن اسلامی میتواند فضای بازتری را فراروی ماقراردهد تابادیدگانی بازترتمدن اسلامی وچالشهای آن رابشناسیم.

آن زمانی كه تمدنهای بشری مانند گیاه كوچكی در حال پژمرده شدن بودند، تمدن اسلامی مانند سرو تناوری در حال رشد و شكوفایی و سایه‌افكندن بود و توانست اقتدار و عظمت خود را به تمام جهانیان نشان دهد و مانند خورشید عالمتابی تمام ستارگان را كنار بزند. اما صد افسوس كه این اقتدار و عظمت تمدن اسلامی پس از چندی به ضعف و انحطاط گرایید. تحقیق حاضر برخی از عوامل تعاملی را كه به ضعف و انحطاط تمدن اسلامی انجامید بیان و بررسی می‌كند.

مسئله روش شناسی که شرق شناسان از نیمه قرن نوزدهم در مطالعات خود در باب تاریخ اسلام دنبال می کنند, به عللی چند حایز اهمیت است: 1. این روش شناسی بر تمام کوشش های محققان غربی و شرقی که به مطالعات شرق شناسی توجه دارند, سایه افکنده است. محقق غرب شناسی به این مسئله از زاویه معینی می نگرد و آن دقیقاً عبارت است از این که ـ غرب چگونه به قضیه شرق نگاه می کند و شرق تا به کی باید با این چارچوب ایدئولوژیک غربی سر کند, محقق شرقی ـ محقق مسلمان ـ با هدف دیگری به این مسئله توجه دارد که عبارت است از این که چرا غرب با چنین دیدگاهی به شرق می نگرد که این همه تعصّب و غرض ورزی در آن است؟ به طوری که جنبه های مثبت کتاب هایی که شرق شناسان در رشته های مختلف نوشته اند, بازده مثبت اندکی داشته, در حالی که ابعاد منفی شرق شناسی و کسانی که در پشت این حرکت بوده اند, در نتیجه مطالعاتی که در این اواخر به اتمام رسیده, روز به روز درخشان تر می شوند.

هیچ کسی متعصب به دنیا نمی آید. بنابراین برای آنکه دانش آموزان دچار تعصب گرایی [سلفی] نشوند، آموزش و پرورش دائما باید شناخت را در آنها افزایش دهد و توهم زدگی را در آنها، شناسایی کند. نخستین اصل سازمان یونسکو در هنگام بنیانگزاری اش، بر آن تاکید داشت که جنگ طلبی پیش از هر کجا، در ذهن انسان ها زاده می شود و به همین دلیل این سازمان تاکید داشت آموزش را بر محور صلح توسعه دهد.

وضعیت موجود آموزش فلسفه در ایران، وضعیت مطلوبی نیست. یكی از مشكلات ما در آموزش، نحوه آموزش ما است؛ به این معنا که در آموزش تمام رشته‌ها از جمله رشته فلسفه كه البته این مسأله در فلسفه، خودش را بیشتر نشان می‌دهد به جای تأملات عقلانی، تكیه بر محفوظات است. فلسفه در یک تعریف عام، فعالیتی عقلانی در مورد بنیادی‌ترین مسائل هستی است. در فلسفه، تأملات عقلانی اهمیت دارد؛ به عبارت دیگر برخلاف علمی مانند تاریخ، در فلسفه جنبه‌ عقلانی مسئله مهم است. تاریخ علمی نقلی است و بیشتر به محفوظات تكیه دارد، ولی در فلسفه، كاری به محفوظات نداریم و دانشجو باید یاد بگیرد كه عقلانی فكر كند.

عطار نیشابوری یکی از عارفان و شاعران بزرگ ایران است که تحول عمیقی در عرفان اسلامی ایجاد کرده است. وی در زمینه عرفان، یک صاحب‌نظر کامل است و مقلد دیگر عرفا یا ادبا نیست؛ به عبارتی خودش مبتکر است. عطار در ادبیات عرفانی از دو جهت جایگاه مهمی دارد. نخست اینکه او اولین کسی است که عرفان را به معنی عمیق آن وارد ادبیات فارسی کرد. قبل از عطار در آثار عرفایی چون «امام محمد غزالی» و «خواجه عبدالله انصاری»، مضامین عرفانی مثل عشق، فنا، وحدت وجود و... وجود داشت، اما به معنی دقیق عرفانی نبود.