مقاله

امیرعلى شیر نوایى جغتایى، حکیم، نویسنده و شاعر، به دو زبان ترکى و فارسى شعر می گفت و به ذواللسانین مشهور بود. وى آثار بى شمار مکتوب و غیرمکتوبى از خود برجاى گذاشته؛ همچنین خدمات علمى و فرهنگى برجسته اى داشته است. برخى از آثار نوایى به زبان ترکى، آن هم ترکى جغتایى است.

نسخه هاى خطى، میراثى گرانقدر از فرهنگ و تمدن اسلامى است. در این جستار، به بررسى قرآن شماره 136 آستان قدس رضوى به کتابت و تذهیب روزبهان شیرازى پرداخته شده است. سعى کرده ایم با ذکر مطالبى درباره کاتب، مُذهّب و نفاست این مصحف، شناخت بهترى از کانون نسخه پردازى شیراز، در ابعاد زیبایى شناختى، نسخه شناسى و اصول هنرهاى این دوره که در قرآن خطى شماره 136 نیز موجود است ارائه کنیم. مقاله پیش رو، پژوهشى کاربردى با رویکردى توصیفى است که در آن ویژگى هاى این مصحف بررسى و ارائه گردیده است.

زیغنون نامه در کتابخانه مجلس شوراى اسلامى به شمارة 14172 نگهدارى مى شود که سرایندة آن مسکین محمد بن ابوالخیر متخلص به عاشقى، شاعر سدة هشتم هجرى است که اطلاعات ما دربارة او محدود به همان چیزى مى شود که در این نسخه آمده است. در این منظومه، داستان عشق خیالى محمد بن حنفیه و دخترى به نام زیغنون، دختر جنگاور ارم شاه، آمده است.

در کتابخانه‌های تراثی جهان، با نوعی از دستنویس‌های نادر مواجهیم که، صرف نظر از تنوّع زبانی آن‌ها، در یک مسأله، اشتراک کامل دارند و آن اینکه همه این آثار، به خطّ و الفبای عربی، نگارش یافته‌اند. این آثار گرچه به لحاظ تعریف جزو نسخ خطی اسلامی به شمار می‌روند ، امّا با این حال، در روند پژوهش‌های تراثی در مجامع علمی ، به محتوای این نوع آثار کمتر توجّه شده است.

از راهکارهایی که جهت خودسازی و سیر و سلوک انجام می گیرد، مراقبه است و درجاتی دارد. همچون مراقبه در افعال و اعمال تا شخص مرتکب افعال و کردار ناپسند و قبیح نگردد یا مراقبه در ذهن که هر خاطره ای وارد ذهن نگردد و از ورود افکار و خواطر غیر نافع جلوگیری کرده، ذهن را از امور دنیویه به یاد خدا انصراف دهد یا مراقبه در قلب که سالک مهر و محبت غیر خدا را از قلب خود خارج کند.

هدف این پژوهش، واکاوى و بازخوانى متنى منتشر نشده از میرزا آقاخان کرمانى، یکی از دگراندیشان و منتقدان اجتماعی دوره پیشامشروطه با عنوان رساله رضوان است. رساله اى که با آوردن نام بسیاری از هم عصران نویسنده آن در محتوای درون متنف آینه و معرف زمانه نگارنده آن است. مسئله نصحیت گویی، پند و اندرز دادن به صاحبان قدرت کنار نقدهای اجتماعی و مواردی چون اهمیت خردورزی و رعیت پروری از مهم ترین محورهای پردازشی این رساله است. این پژوهش به روش اسنادی با استفاده از منابع کتابخانه ای به ویژه نسخه خطی این اثر تدوین شده است.

- شرح مختصر من شرح نهج البلاغة للسید محمد بن عبد الله بن الإمام یحیی بن حمزة . مختصر شرح ابن ابی الحدید. نسخه کتابت ۹۹۵ ق. ۶۲- مجموعه: الاعلام فیما ابهم فی القرآن من الأعلام للفقیه أبی القاسم عبد الرحمان بن أبی الحسین السهیلی الخثعمی. و همچنین کتاب مصباح الشریعة ومفتاح الحقیقة من کلام مولانا الإمام جعفر بن محمد الصادق

می‌‌توان گفت که مردم روس یا سَقلاب در آثار نظامی،‌ به علّت نزدیکی جغرافیایی شاعر به سرزمین آنها، به نسبت جای بیشتری دارند تا دیگر آثار ادب فارسی. «ترکان» زیبارویند(هفت پیکر). یک‌جا آمده است: «ترکِ عجمی به دل ربودن» (لیلی و مجنون) که در اینجا ترک به معنی مطلق «زیبارو» است، مانند «ترک شیرازی» و «ترکان پارسی‌گو» در شعر حافظ. همچنین غارتگر(خسرو و شیرین، ص ۲۷۳، بیت ۱۶۷، ص ۴۸۸، بیت ۲۳)؛ عامی: «نه آن ترکم که من تازی ندانم» (همان، ص ۵۹۰، بیت ۳۲)؛ بی‌وفا و دارای نژاد و زبانی کم‌پایه (لیلی و مجنون، ص ۴۲، بیت ۳۴ـ۳۵) و فتنه‌گرند

آثار ادبى از دیرباز در قالب هاى متنوعى پدید آمدند و ادیبان در هر دوره تلاش کردند با تقسیم بندى موضوعات گوناگون ادبى بنابر شکل ظاهرى یا دیگر شاخصه ها به تألیف اثر در نوع مشخصى بپردازند. از این گونه انواع ادبى مى توان به ساقى نامه، نى نامه، ده نامه و چنگ نامه اشاره کرد. چنگ نامه که نسبت به دیگر انواع ادبى، کمتر شناخته شده است، در واقع زیرمجموعه اى از مناظرات به شمار مى رود.

کهن ترین نسخه خطی شرح عربی بر گلستان سعدی ـ که تاکنون کسی به تصحیح آن نپرداخته است ـ از یعقوب بن سید علی زاده (د931ق) است. نسخه های متعددی از این اثر در کتابخانه های ایران و جهان نگهداری می شود. این پژوهش به بررسی معتبرترین نسخه از این شرح براساس معیارهای تحقیق در نسخ خطی پرداخته است که می تواند مورد استفاده محققان گلستان قرار گیرد. ما در تدوین این مقاله، نسخه نویافته و فراکشوری را که در زمان حیات مولف کتابت شده و کهن ترین نسخه به شمار می رود، با روش تحلیلی ـ توصیفی به کار گرفته ایم.