مقاله

در میانه فروپاشی صفویان تا سربرآوردن قاجارها جامعه ما، دوران رخوت و سستی اجتماعی و خشك اندیشی و واپس گرایی را سپری می‌كرد ولی در حالی كه چراغ های فروزان مكتب فلسفی و عرفانی اصفهان رو به خاموشی می‌رفت با مهاجرت حكما وعرفای برخاسته از این مكتب به تهران، رفته‌رفته پایتخت جدید ایران كه دارالخلافه‌اش می‌نامیدند به یكی از مراكز مهم تدریس و نشر حكمت و فلسفه و عرفان اسلامی تبدیل می‌شد.

ترجمه رساله ملامتیه ابوعبدالرحمن سلمی مطلب ذیل دنباله ترجمه رساله مهم و کهن ابو عبدالرحمن سلمی، از پیشگامان تصوف است. در بخش نخست، مقدمات و دوازده اصل از اصول و خصوصیات ملامتیان و اهل فتوت بیان شد و در این قسمت دنباله آن مباحث به نظر خوانندگان دانشور مجله تقدیم می شود.

در باب مشی سیاسی و نقش دانشور بزرگ ایران، خواجه نصیرالدین طوسی در پاره ای حوادث و مواقف تاریخی در جهان اسلام، خاصه در دوره مغول، سخنان متفاوت و متضادی گفته شده است. تغایر این آراء، فضای داوری درباره او و رفتار سیاسی اش را تاریك كرده است. گروهی وی را متهم به ترجیح منافع سیاسی بر مصالح دینی وآیینی كرده اند و گروهی دیگر ساحت او را از این امور بری دانسته و معتقدند اساساً قدرت او در حدی نبوده كه منشأ چنین آثار سیاسی و اجتماعی دامنه داری شود. گروهی هم می گویند به فرض اثبات چنین انتساب هایی به خواجه، عمل وی نه تنها خلاف مصالح مسلمین نبوده، كه موافق مصلحت نیز بوده است. مقاله حاضر تاملی در این مسائل و پاسخی است به چنین شبهه هایی.

گفتاری در تاریخ و آداب و اصطلاحات ورزش باستانی و زورخانه زورخانه، اسم مكان است و به ورزشگاه محدودی می‌گویند كه جمعی از مردان در آن به ورزش و تمرین هنرهای ورزشی می‌پردازند. در منابع و تواریخ موجود، سابقه‌ای از ورزش یا حضور زنان در زورخانه نمی‌شناسیم اما در سنوات اخیر كه تربیت بدنی جمهوری اسلامی، حمایت‌های ویژه‌ای از ورزش باستانی به عمل آورده، بحث درباره‌ حضور زنان در این ورزش و اختصاص برخی زورخانه‌ها به بانوان نیز مطرح و چند سالی هم در یك یاد و مكان ورزشی مورد توجه و امتحان قرار گرفت.

ترجمه رساله ملامتیه ابوعبدالرحمن سلمی متن حاضر ترجمه ای است از رساله كهن و پر اهمیت نظریه پرداز نامدار تصوف در قرن چهارم، ابو عبدالرحمن سلمی. این رساله كه از منابع مهمّ فرهنگ صوفیانه است و در میان متون كلاسیك قدمت بسیار دارد، از منابع پیشتاز است در باب بیان آیین ملامتیه. و چون ملامتیه از مظاهر برجسته فتوت بودههاند از این رو درج این رساله در مبحث مربوط به اهل فتوت شایسته می نمود.

برخی محققان بر این باورند كه شوالیه گری در اروپا شعبه ای از فتوتیان عصر خلافت است و برخی تنها بر تأثیر پذیری از آن صحه نهاده اند. اما گروهی دیگر نیز معتقدند كه این دو گروه، جنگجویان و سلحشورانی متمایز اند كه هر یك در سرزمین وفرهنگ خاصی متولد شده و رشد كرده اند. مقدم بر هریك از این نظریه ها لازم است ابتدا بدانیم شوالیه گری چیست و چه تاریخی داشته است؟ این مقاله در پی پاسخگویی به همین پرسش است.

فتوت یا جوانمردی جریانی است که ریشه در باورهای کهن مذهبی و منش اخلاقی ایرانیان دارد. به نظر می رسد که اصل این جریان را بتوان در اندیشه های باستانی ایران، آیین زرتشتی، جستجو کرد. این جریان در طول بیش از هشت سده ازعمر خود فراز و نشیب های فراوانی داشته است: از عیاری و راهزنی گرفته تا فتوّت سیاسی و تعاملات بین اصناف و مشاغل. از قرن دوم به بعد که فتوّت با تصوّف در می آمیزد و بسیاری از اهل فضل و فکر به آن رو می کنند فتوّت وارد مرحله جدیدی می شود، در این زمان راهزنی، دزدی و... جای خود را به ارزش های اخلاقی نیک می دهد.

ابن هیثم در کتاب المناظر ضمن بیان علت بازتاب نور از سطح اجسام صیقلی، این نکته را ذکر می‌کند که دفع یا رانده شدن نور از سطوح تنها به دلیل صیقلی بودن آنهاست و ربطی به سختی اجسام ندارد، به این دلیل که بازتاب نور از سطح اجسام صیقلی نرم از قبیل آب نیز امکان پذیر است.

جستار حاضر می كوشد تا ضمن آشناساختن پژوهشگران با قصص الانبیای محمدبن عبدالله كسایی، به معرفی تفصیلی نسخ خطی ترجمه ­های فارسی آن بپردازد. بررسی نظام درون متنی این ترجمه­ ها به منظور دستیابی به ساختار سبكی (زبانی و ادبی) نیز یكی از اهداف راهبردی این پژوهش است. با عنایت به نبود اطلاعات كافی درباره زندگی مولف و هویت مترجمان فارسی این اثر، نقد نظرات فهرست نویسان و كتابشناسان در این باره نیز در این مقاله مطمح نظر بوده است. مهم­ترین دلایل رویكرد نویسنده به طرح این موضوع را می توان شیوۀ روایی اثر كسایی؛ اشتهار آن در میان قصه پردازان جوامع اسلامی؛ وجود نسخ خطی متعدد از آن در كتابخانه های معتبر جهان و نیز ناشناخته بودن نسخه ­های خطی ترجمه­ های فارسی قصص الانبیای كسایی در ایران و جهان دانست.

دغدغه‌ی اصلی من و موضوع مطالعات من در تاریخ، هویت است و به طور خاص راجع به هویت‌سازی در ایران معاصر کار می‌کنم. اساساً موضوعی من را به بحث خاطره‌ی جمعی کشاند، دغدغه‌ی من در مورد هویت بود. هویت‌ها چگونه ساخته می‌شوند؟ نه در مقام تأسیس بلکه در مقام توضیح نقطه‌ی عزیمت نظریه‌ی خودم بر این باور هستم که هویت‌ها تأسیسی هستند، هویت‌ها ذاتی و جبلی نیستند، به خصوص هویت‌های جمعی و اجتماعی؛ و چون این‌گونه هستند هم به لحاظ پروسه و روندهای ساخته شدن و هم به لحاظ مبانی اثرگذار کیفیت ساخته شدن و نوع ساخته شدن‌ها من را به سراغ حوزه‌های دیگر از علوم می‌کشانند.