مقاله

شیخ ضیاءالدین حدائق، مشهور به ابن یوسف، بنیان گذار و پیشکسوت برجسته فهرستنویسی نوین نسخه های خطی در ایران بود و آثار برجسته ای از خود به یادگار گذاشت؛ از جمله دو جلد فهرست کتب خطی مدرسه عالی سپهسالار و یک جلد فهرست کتب خطی کتابخانه مجلس شورای ملی. دقت ایشان در تحقیق و تألیف این آثار موجب شد تا مورد استفاده و الگوبرداری محققان، فهرست نگاران و استادان فهرستنگاری ایران از جمله مرحوم استاد محمدتقی دانش پژوه قرار گیرد. این امر نشانگر علمی بودن شیوه فهرستنگاری ایشان است که هنوز آثار و برکاتش جاری است.

نخستین باردکترهما ناطق را دردوران دانشجویی ام دیدم ؛البته نه خودش را بلکه فقط نامش را ،آن هم درکنارنام «فریدون آدمیت» ونوشته برعطف افکاراجتماعی وسیاسی واقتصادی درآثارمنتشرنشدۀ دوران قاجار. باآثارواندیشه های دکترفریدون آدمیت وباعمق تحقیقات بسیار عالمانه و آراء بدیع او نیزتاحدی آشنابودم وهمین مجالست شخصی گمنام در نظرم ، با دانشمندی چون فریدون آدمیت ،آن هم درنوع همکاری تألیف کتابی درزمینۀ قاجار، بی تردید موجب جهش بارقه ای درذهن می شد وطبعا نتیجه اش هم کنجکاوی واشتیاق برای دیدارودرک محضرچنین استادی بود

نامش فاطمه بود، اما پرده‌نشینی و همنشینی با صاحبقران انیس سلطانش کرد. دختر نورمحمد گرجی امامه‌ای که برای همراهی سوگلی محبوب به دربار آمد و خودش سوگلی شد. زنی که در بیست سال پایانی سلطنت ناصرالدین شاه بدون آن که عقد دائم شاه باشد بانوی اول و قدرتمندترین زن ایران بود. درست که تاریخ ایران، تاریخی مردسالار است و مهمترین رویدادهای آن با قلمی مردانه نوشته شده، اما زنانی در همین تاریخ زندگی کردند که حضور و زندگی‌شان آن قدر پررنگ بود که تاریخ نتوانسته در مقابل نامشان سکوت کند.

خلوت یکی از مراحل سیروسلوک در عرفان عملی است که دارای دو جنبه ظاهری و باطنی است. جنبه ظاهری آن انقطاع از غیر با شروط خاص با هدف تزکیّة نفس است؛ اما جنبه باطنی و حقیقت آن، جمعیت خاطر، تداوم مراقبت، استمرار ذکر، ترک علایق و در نهایت، بندگی خداوند است. این مرحله از سیر معنوی، آداب و شروطی دارد و فواید و آثاری بر آن مترتب است.

در اسطوره های رستاخیزی ویرانی و آبادانی جهان امری ناگزیر می نماید. همان گونه که جهان در آغاز از جفتی اوّلیّه تکثیر شد، در اساطیر پایان جهان نیز سخن از جفتی در میان است که جهانِ نو را از تخمه خود پر خواهند کرد. با توجّه به اینکه در بینش اسطوره ای، واقعیّت عبارت است از عمل تقلید از یک نمونه مینوی یا ازلی، این جفت های نرینه و مادینه عمل آفرینشِ زوج نخستین را تجدید و تکرار می کنند.

«جغرافیا» (Geographia)، واژه­ای یونانی و مرکّب از دو بخش Geo به معنای «زمین» و Graphia به معنای «ترسیم» است. از این روی می توان جغرافیا را دانشِ ترسیم، تشریح و توصیف زمین دانست. این کلمه را مارینوس صوری (ف:130م) و بطلمیوس (ف:167م) برای عنوان کتاب های خود در این باب به کار بردند و بعدها نیز همین واژه به صورت های «جائوغرافیا» و «جاوغرافیا» در میان برخی دانشمندان عربی زبان روایی یافت.

با توجه به طبیب، عارف و شاعر بودنِ عطار نیشابوری این فرض چندان بعید نیست که او در منظومه رمزی- تمثیلی اش، منطق الطیر، توانسته باشد بر پایه تجارب بیرونی و سلوکِ درونی، دیدگاهی شرقی در باب رشدِ شخصیت و سلامت روانیِ انسان عرضه کرده باشد. هدف از پژوهش حاضر، واکاوی پرداخت های ادبی- عرفانیِ عطار از روی گونه های شخصیتِ درون گرا و برون گرا بنا بر نظام تحلیلیِ یونگ و پیروانش است.

«مهر» در اساطیر ایران ایزد داوری و پیمان است که پیوندی استوار با خورشید دارد و در انجام خویشکاری خود از او یاری می گیرد. دو ایزد «سروش» و «رشن» نیز «مهر» را در کار داوری همراهی می کنند. هر یک از این ایزدان علاوه بر داوری، خویشکاری های دیگری نیز برعهده دارند که از آن میان می توان به برکت بخشی، همراهی با روان مرده، راستی و نبرد با دیوان اشاره کرد.

ساختار داستان فریدون بیان گر این است که فردوسی آن را با اصلی دو انگاری ولی با شکلی پادشاهی- داستانی پرداخته است. تأمّل در ژرف ساخت داستان نشان می دهد که فریدون بر پایه سرشتی دو قطبی، یعنی بُعد اهورایی و بُعدی اهریمنی چون آیین زروانی که زروان را پدیدآورنده اهورا و اهریمن می داند، قرار دارد. سرشت اهورایی او نورانی، عدالت خواه، خردگرا و صلح طلب است که بعدها به ایرج و آن گاه منوچهر که در واقع پایان دهنده عصر اهریمنی سلم و تور است، منتقل می گردد

صاحبان معرفت برای انسان دو نوع تولّد قائلند: یکی تولّد صوری و دیگری تولّد معنوی یا تولّد ثانی که از آن به عنوان «عروسی ابد» یا «تولّد آسمانی» یاد می کنند. مرگ نفسانی از مبانی عمیق عرفان و ادب تعلیمی مولانا است. مولانا همچون سایر عرفای اهل بسط و سکر پدیده مرگ دوستی در آثارش تجلّی خاصی دارد و مرگ و مرگ نفسانی را در مسیر چرخة تکامل می داند و از آن به عنوان انتقال از عالم کثرت و طبیعت به عالم وحدت و ماوراءالطبیعه تعبیر می کند.