مقاله

نهج البلاغه گرد آورده ابوالحسن محمد بن طاهر معروف به شریف رضی، صورتی هزار ساله و ماده و محتوایی هزار و چهارصد ساله دارد، و مجموعه ای از خطبه ها،نامه ها، مواعظ، وصایا،و حکمت ها یا کلمات قصار حضرت علی بن ابی طالب (ع) است که بر مبنای نقل متون و منابع قرن های دوم و سوم و چهارم،اهمیت طراز اول تاریخی- ادبی و در عالم تشیع اهمیت قدسی فراتر از افق تاریخ و ادب دارد.

درباره ناصر خسرو،به عنوان نویسنده ای فیلسوف،ادیب و شاعری توانا،متفکری اسماعیلی مذهب و جهانگردی پر آوازه و عقلگرا، سخن ها رانده اند و اندیشه هایش را سفته و سنجیده اند؛ با این همه به نظر می رسد که هنوز جنبه هایی دیگر از پهنه حیات فکری و معنوی او می تواند محل بررسی و دقت قرار گیرد.از آن میان باید به نوع و شیوه نگاه ناصر خسرو به حوادث ایام و تلقی اش از تاریخ بشر یعنی تاریخنگری و مسئله تدوین تاریخ، یعنی تاریخ نگاری او اشاره کرد. آنچه پس از این خواهد آمد تنها طرحی کلی از اندیشه ای است که باید با تحقیقات گسترده تر، سامان یابد و عرضه گردد.

زندگی شهری پیشینه‌ای دراز در ایران دارد. یورش به سرزمین‌های ایران با وجود وقفه‌ای کوتاه که در مسیر پیشرفت طبیعی و آبادانی شهرها پدید آورد، خود پس از چندی شهرهایی تازه پدید آورد . پس از فروکش موج فتوحات و پس از استقرار حکومت‌های نیمه‌مستقل و مستقل در ایران، شهر و شهرنشینی گسترشی بیش‌تر یافت. تمدن ایرانی- اسلامی در سده‌های چهارم و پنجم هجری به شکوفایی می‌رسد.

اولین درسی که می‌توان از غدیر خم گرفت این است که روز غدیر، عید ولایت است؛ منتها ولایت انسان کامل. مساله غدیر معرفی فردی به عنوان خلیفه‌الله است که انتصاب الهی دارد. یعنی به یک معنا انتخاب نیست و صرفا حکومت ظاهری هم ندارد؛ بلکه حکومت، حکومت باطنی است و البته کسی که خلافت الهی و حکومت باطنی دارد به حکومت ظاهری اولی هم هست. اما حاکمان بشری این را نفهمیده و خیال کرده‌اند می‌توانند این حق را غصب کنند

با این که شخصیت اسکندر در حماسة ملی ایران آمیخته ای است از صفات خوب و بد، در مطالعات شاهنامه شناسی و تاریخی ایران نوعی ""اسکندرستیزی"" غیر منطقی به چشم می خورد که با اشاعة داستان اسکندر در فرهنگ ادبی و شفاهی ایران در تناقض است. به روایت شاهنامه، اسکندر فرزند داراب و از سلالة شاهان ایران است و از نظر قانونی بر تاج و تخت ایران حق دارد. داستان کشورگشایی های او (2408 بیت) با تفصیلی بیش از برخی داستان های معروف شاهنامه نقل شده است. برخی از محققین به تبعیت از نولدکه معتقدند ایرانیان برای این که از خواری شکست به دست اسکندر برهند، داستان خویشاوندی اسکندر با داراب را اختراع کردند تا اسکندر را شاهی ایرانی قلمداد کنند.

یکی از شروح معروف مثنوی، شرحی است به زبان ترکی از عابدین‌پاشا (متوفای ۱۲۵۹ق) از اهالی پروز که نخستین بار به سال ۱۸۸۶مر۱۲۸۶ق در مجلدی نفیس در مطبعه سیواس چاپ شده است و بار دیگر در شش مجلد در استانبول به چاپ رسیده و نیکلسون از آن استفاده کرده است. او به عبدالرحمن جامی ـ عارف بزرگ اندکی بعد از مولاناـ نسبت داده است که شخصیت و آثار مولانا را چنین ارزیابی می‌نماید

خاتم پیامبران، حضرت ختمی مرتبت رسول مکرم اسلام، در زیر باران تهمت و مخالفت و مخاصمت بنای «امتی» را در خانه پر برکت خویش پی ریخت و نخستین افراد این امت، حضرت خدیجه و مولا علی(ع)، به رسالت حضرتش ایمان آوردند و دفاع از اندیشه و آرمان و رسالت پیامبر را وجهه همت خویش ساختند. هدف بعثت رسول تشکیل ‏«امت وسط» ‏بود. خدا و رسولش بر آن بودند که بذر ایمان در دلهای مؤمنان در شرایطی به بار می‌نشیند که مجموعه شرایط برای بالیدن آن فراهم باشد.

در ایران برخلاف بسیاری از کشورها، که کارهای بزرگ تالیفی و تدوینی در زمینه فرهنگ نویسی و فهرست نویس به صورت گروهی و با حمایت دولت انجام می شود. این مهم توسطافرادی که عشق شدید به تحقیق و تالیف داشته و کمتر چشم داشته و کمتر چشم داشت مادی دارند صورت می گیرد.حاصل کار آنان، پس از سال ها تلاش خستگی ناپذیر روی یک موضوع، ستایش انگیز و راهگشا و مرجع بسیار مهمی برای محقق می شود.

علیرغم پیوند دیرینه شعر و موسیقی و وجود شاعران اهل موسیقی، سنایی غزنوی، شاعر شهیر قرن ششم نه تنها میانه خوبی با موسیقی ندارد بلکه با آن مخالفت می کند و به صراحت آن را هنری شهوانی می داند و در مذمت آن شعر می گوید. نویسنده در این مقال به بیان نظر سنایی درباره موسیقی می پردازد و عوامل و زمینه های مخالفت او با موسیقی را می کاود. در این میان، برخی زمینه های اجتماعی صدور این حکم و از جمله آشنایی و سابقه شاعر در شرکت در مجالس بزم و طرب، در دوره پیش از تحول روحی، برجسته می شود، و مخالفت کلی سنایی با سماع و حکم اخلاقی او در خصوص موسیقی، به دلیل عقیده ای دانسته می شود که وی درباره روانشناسی سماع داشته است.

بیشتر ایزدان و فرشتگان ِ آن دسته از متون مانوی که در مناطق ایرانی زبان و به زبان های فارسی میانه و پارتی و سغدی نوشته شده اند،نام های زردشتی دارند. چنان که هرمزدبغ،مهریزد، نریسف/نریسه یزد،زروان،وهمن،نام های خدایان و ایزدان زردشتی را به خاطر می آورند.