مقاله

به ‌راستی چه شکوه و قدرتی در پس این کلام نهفته است که در پهن‌دشت تاریخ هرازگاه که در ژرفای تاریک تاریخ به صدا در آمده است، پژواکش به نیرومندترین صورت، خواب از چشمان سفاک‌ترین امپراتوران و دارایان قدرت ربوده و رنگ از رخسارشان زدوده است. چه قدرت سهمناکی در پس این واژۀ اهورایی نهفته است که دیکتاتورها از هراسش سر به بالین ننهاده‌اند و نمی‌نهند. آیا این‌همه ترس و بیمناکی از نفس آزادی است یا ریشه در منشأ و ازلیت نامیرای این کلام مقدس دارد؟

بر متن زیارت جامعه شروح مختلفی نوشته شده طبعاً همه آنها از دوران صفوی به این طرف. من اینجا به دنبال بحثی درباره اصالت این زیارتنامه نیستم و آن را در مقاله ای دیگر بحث خواهم کرد اما این سخن دکتر سروش را مطلقاً معتبر نمی دانم که این زیارتنامه را اعتقادنامه غالیان شیعی معرفی کرده است. در این زیارتنامه جز چند بند آن هیچ گونه عقیده غالیانه ای از نقطه نظر بحث تاریخی دیده نمی شود.

مخزن کتب خطی کتابخانۀ امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف اشرف، با نزدیک به پنج هزار نسخۀ خطی یکی از گنجینه‌های ارزشمند خطی است که در آن نسخه‌های ارزشمند فراوانی می‌توان یافت. این نسخه‌ها به همت والای علامه امینی، مردی بزرگ و دانشور با سفرهای متعدد علمی به مخازن و کتابخانه‌های خطی در جهان، گرد آمده‌اند. از آغاز شکل‌گیری مخزن کتب خطی در کتابخانه، تا راه‌اندازی و فهرست شدن نسخه‌ها فاصلۀ چندانی نگذشته و تلاش پی‌گیر علامه و مدیریت فرزندش مرحوم حاج شیخ رضا امینی در به بار نشستن این تلاش‌ها نقش اساسی داشته است

بروز جنگ جهانی (1914-1918م، 1293-1297ش) توأم با تبعات بسیار مخرّبی از جوانب گوناگون سیاسی، نظامی، اجتماعی و اقتصادی برای کشور ایران بود، که این موضوع، به طور مکرّر، در تحقیقات و پژوهشهای متعدّدی از سوی اندیشمندان مختلف خارجی و به ویژه داخلی، در معرض واکاوی قرار گرفت.

ماریتن اعتقاد دارد که به فرهنگ و تمدن می‌ باید به چشم مقولاتی برابر نگریست که اشتیاق انسانی را برای داشتن تعاریفی جاودانه از خدا، وجوه متعالی نیکی، حقیقت و زیبایی به عنوان اساسی برای زندگی زمینی اش تشریح می‌­کنند. فرهنگ یا تمدن، غنی‌سازیِ خودِ زندگی انسانی است. به طوری که نه تنها توسعه‌ی مادّی، که البته برای زندگی شایسته در این دنیا لازم و ضروری است، که فراتر از همه، تکامل اخلاقی و رشد توانایی­‌های نظری و عملی (هنری و اخلاقی) را در برداشته باشد.(maritain۱۹۷۵:۵۵۸-۵۵۹) می‌توان تطور «روح عینی» را تجسم یافته در شماری از اَشکال فرهنگی در ظرف تاریخ مشاهده کرد. هر فردی می‌­تواند تاثیر معنوی را در گستره‌ی این اشکال فرهنگی بیابد

بحث درباره محرم در حوزه کارکرد اجتماعی - فارغ از اعتقاداتی که درباره محرم داریم - می‌تواند با این سوال بررسی شود که نقش این ماه مهم بر فرهنگ جامعه ما چیست؟ هر پدیده‌ای که در یک جامعه رخ می‌دهد، می‌تواند آثاری را از خود به جا بگذارد؛ عاشورا هم در طول تاریخ خود اتفاقا این کار را انجام داده است. یعنی هیچ زمانی نبوده که عاشورا گرامی داشته شود اما در عین حال اثری از خود در جامعه به جا نگذارد. حالا این اثر چقدر بوده و چه جنبه‌های مثبت و منفی داشته، بحث دیگری است.

در قرن دوم و سوم، اشتغال داشتن به دیانت برای عده‌ای اصل زندگی بود. در این دوره، گروهی تحت عنوان «زهاد» به وجود آمدند که به دنیا و لذات آن پشت می‌کردند و بیشتر اهل عمل بودند. در همان زمان در مناطق مختلف ایران نیز بودند افرادی که دغدغه دینداری و شناخت خدا را داشتند و می‌کوشیدند تا از طریق شناخت و معرفت به خدا تقرب یابند. در واقع، از قرن سوم به بعد در شرق خراسان نیز عده‌ای حکیم خوانده شدند، این حکما بعدها جزو طبقات صوفیه قرار گرفتند.

«فرهنگ» به مثابه شیوه زندگی و جهان‌بینی خاصی که اعضای یک جامعه دارند، تجلی‌های مختلفی دارد. فرهنگ هر جامعه‌ای الگوهایی برای زندگی اعضایش فراهم می‌کند که نه تنها در سطوح کلان مانند جهان‌بینی و کیهان‌شناسی و نظام ارزش‌ها، بلکه در سطوح خردی مانند رفتارها و عادت‌های روزمره تعریف شده است. به همین دلیل فرهنگ در تمام عرصه‌های زندگی ما حضور دارد و تداوم یک جامعه منوط به آن است

بیشتر مردم احتمالا بااین گفته موافقند که روزگارما گرچه ازحیث دانش از همه روزگاران گذشته بمراتب بالاتر است، اما در این مدت هیچ گونه افزایشی در فرزانگی برابر پیشرفت دانش وجود نداشته است. منتها همینکه بخواهیم «فرزانگی» را تعریف کنیم و وسایل فزونی و پیشبرد آن را بسنجیم، موافقت به پایان می رسد. من می خواهم نخست بپرسم فرزانگی چیست و سپس سوال کنم که برای یاد دادن چه می شود کرد.

گویا ولتر متفکر بزرگ فرانسوی فرموده است که«فقط فلاسفه بایدتاریخ بنویسند». اگر به ظاهر این حرف تسلیم شویم، ناچار باید گوییم همه کسانی که معلم تاریخ هستند.، حق این بود که اول در رشته فلسفه لیسانس دریافت کرده بودند. اما حقیقت آنست که هر کس در کریدورها و تنگناهای بی در وپن تاریخ قدم گذارد،خودشهامت یک فیلسوف رابه کاربرده است: تنگناهایی که از راهروهای پنهان اهرام مصر ناشناس تر، و از جاده ابریشم بی پایان تر، و از کوچه هفت پیچ حادثه آفرین تر اند.