مقاله

فانی و خرمشاهی را همچون دو برادر جداناشدنی می‌دانم؛ زیرا در هر معهد و موقف که من با آن دو بوده‌ام، هر دو همچون «فرقدان» با هم بوده‌اند و با هم همکاری داشته‌اند. بی‌جهت نبوده که آن دو را «خرم ـ فانی» گفته‌اند! اگر خواسته باشم حضور خود را با آن دو در ادوار مختلف یاد کنم، باید چهار دوره را نام ببرم:

عبدالرحیم خانخانـان (٩۶۴-١٠٣۶ق) سپهسـالار اکبـر شـاه (٩۴٩-١٠١۴ق) و جهـانگیرگورکـانی (٩٧۶-١٠٣۶ق) وزیرکاردان، مترجم زباندان، منجم ذوفنون و موسـیقیدان و شـاعر هنـرور پارسـیگوی ایرانی نژاد هند بود.

قاضی نورالله شوشتری (م 1019) یکی از نویسندگان بسیار خوش ذوق، صاحب سبک، خلاق و مبتکر و از جهاتی از زمان خود جلوتر است. غالب آثار وی نیکوست و از او چهره یک شیعی متدین، اما در عین حال معتدل نشان می دهد. اثری با ارزش از آثار وی که از نظر تصحیح به سهم بنده درآمد، اسئله یوسفیه است که خواندن آن را به تمام کسانی که علاقه به تشیع اعتدالی دارند، توصیه می کنم. و اما در اینجا بحث من در باره اثر دیگری از اوست.

یک صد و چهارده سال پیش در روستاى ییلاقى گزلاى زواره از توابع شهرستان اردستان اصفهان نوزادى پا به عرصه هستى نهاد، که بعد‌ها با آنکه در پى تحصیلات منظم کلاسیک و آکادمیک نرفت، در پرتو جهد شخصى و مطالعات پراکنده اى که داشت، در رده دانشوران نام آور معاصر ایران جاى گرفت! اشتهار و اعتبارى در خور یافت، که مُتَّکى به مقالات و کتابها و سخنرانى‌هاى جامع و آموزنده وى بود!

این مقاله تلخیص و بازنویسی یکی از مباحث میرحامد حسین نیشابوری لکهنوی از کتاب "استقصاء الإفحام" اوست که در آن، احادیث بداء و طینت را در منابع اهل تسنن نشان داده است. وی با استناد به منابع تسنن، به آن گروه از دانشمندان اهل تسنن که این گروه احادیث را ویژة شیعه می‌دانند، جواب داده است. میرحامد حسین، کتاب یاد شده را در پاسخ به مطالب حیدر فیض آبادی دانشمند سنّی قرن سیزدهم نوشته است.

تجربه ‏اى که مسیحیت در غرب از مدرنیته دارد با تجربه ما یکى نیست; البته ما چیزهایى در باب آزمایش غربى در گزارشهاى تاریخى و در آثار کلامى و فلسفى و کتابهاى علوم اجتماعى خوانده‏ ایم.

در تاریخ ادبیات فارسی، رواج نقد در آثار سبک هندی (سبک اصفهانی) قابل توجه است. تذکره های سده های دهم، یازدهم و دوازدهم هجری در ایران و هند، از مهمترین آثار انتقادی پیش از مشروطه در محدودۀ زبان و ادبیات فارسی می باشند.

با وجود آنکه مخالفت با فلسفه سابقه بسیار کهنه ای در تشیع دارد و عالمان شیعی بسیاری را می شناسیم که با فلسفه و حتی دانش کلام مخالف بوده اند و یکسره به اخباری گری به معنای عام آن دعوت می کرده اند و از دیگر سو با وجود آنکه در تاریخ تشیع کسانی بوده اند که در صدد معرفی مکتبی که آن را مکتب مستقل معارفی اهل بیت از سایر مکاتب و دستگاه های فلسفی و نظری در گستره مذاهب اسلامی می خوانده اند بوده اند اما بی تردید آنچه تحت عنوان مکتب معارفی مشهد در این چارچوب سخن می گوید امر بی سابقه ای است.

میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی هرچند به عنوان شاعر برجستۀ قرن یازدهم و دوازدهم زبان فارسی شهرت یافته است، ولی باید اذعان کرد که با نوشتن کتاب «چهار عنصر»، خودش را در زمرۀ بزرگترین نویسندگان سبک هندی نیز مطرح ساخته است.

گیاه شناسی یا علم النبات، دانش مطالعۀ جنبه های گوناگون زیستی گیاهان، از جمله ویژگیهای ریختی و تکردی آنهاست.