مقاله

از اواسط سدۀ نوزدهم میلادی، قدرتهای بزرگ اروپایی وقت، عرصۀ بازی سیاسی خود را از پهنۀ اروپا به بقیۀ جهان گسترش دادند. تا اواخر سدۀ بیستم، که به دلایل جنگ جهانی دوم (1939-1945)، بیداری مردمان کشورهای آسیایی و آفریقایی تحت سلطه، ناتوانی نظامهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی غرب، و یا مبتنی بر الگوی غربی، از میان رفتن ساختار سیاسی دو قطبی، و بالاخره فروپاشی نظام سیاسی، اقتصادی و فکری جهان مارکسیستی ساختار سیاسی جهان دگرگون شد، این قدرتها بازیگر مهم و گاه تعیین کننده در بسیاری از کشورهای به اصطلاح جهان سوم بودند.

پارتها دولتهایی تحت تسلط اشکانیان و مرکب از اتحادیه ای بدون مراکز متمدن صنعتی و شهری و روستایی بودند. ماهیت بیابانگردی آنها از اشاره ای معلوم می شود که ژوستین: Justin در کتاب خود خلاصۀ تروگوس پومپئیوس Trogus Pompeius کرده و گفته است که اصل پارتها از شمال باکتریا بوده است.

از فتح استانبول تا مرگ سلطان سلیمان قانونی، نوشتۀ پرفسور اسماعیل حقی اوزون چارشلی، ترجمۀ دکتر وهاب ولی، چاپ اول، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370 ش، 903 ص، وزیری، تیراژ 2000 نسخه، بهاء: 4500 ریال، جلد دوم.

به دنبال پیشنهاد ریاست محترم«موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی» و پیگیری «گروه پژوهش دربارۀ جادۀ ابریشم» مستقر در مؤسسهۀ پس از گفتگوهای روشنگرانه در پاریس با نمایندگان یونسکو و متصدیان «طرح پژوهش درباره جادۀ ابریشم»، و در تهران (به هنگام برگزاری سمینار بین المللی و تشکیل اجلاسیۀ کمیتۀ اجرائی طرح پژوهش دربارۀ جادۀ ابریشم در 31 شهریور – 5مهر 1369 / 22-27 سپتامبر 1990) سرانجام «کاروانسرا» به عنوان چشمگیرترین هنر فرهنگی – معماری ایرانیان و پدیدۀ تمدنی راههای ابریشم بیش از همه گاه مطمح نظر قرار گرفت، و به عنوان «موضوع تاریخی مهم قابل پژوهش مجدد» در بسیاری از نشست های فرهنگی یونسکو از آن سخن به میان آمد.

تفسیر در لغت به معنای کشف و ایضاح و تبیین است که هر چند مصدر ثلاثی مزید از باب تفعیل است، اما همان معنی مجرد خود را تأکید و تقریر می کند؛ و در اصطلاح، علمی را گویند که حقیقت معانی و مفاهیم آیات قرآن کریم را بیان کند و مضمون و مقصود و مدلول آنها را روشن گرداند.

چرا خاورمیانۀ مسلمان، که برای قرن‌ها گل سرسبدِ تمدن‌های بشری بود، به وضع دردناک امروز افتاده است؟ تاریخ خون‌بار این منطقه، مشخصاً از سقوط امپراتوری عثمانی به این‌سو، وارد دورۀ جدیدی شده است. طی این سال‌ها، مسلمانان مداوماً در حال آزمون نظام‌های رنگارنگ سیاسی بوده‌اند تا شاید به الگویی واقعاً اسلامی از حکومت برسند.

الیزابت شیکمن هرد تحصیلاتش را در دو حوزۀ به‌ظاهر بی‌ربط ادامه داده است: دین و روابط بین‌الملل. همین نگاه بین‌رشته‌ای او را متوجه تغییری جالب‌توجه در مواجهۀ پارادایم‌های روابط بین‌الملل با مسئلۀ دین کرد. روابط بین‌الملل پیش‌تر هیچ نامی از دین به میان نمی‌آورد، اما حالا دین را به‌مثابۀ مؤلفه‌ای تأثیرگذار در سرگذشت سیاست‌ها و دولت‌ها به رسمیت می‌شناسد. حال سؤال اصلی کتاب جدید او این است: کدام دین؟ به روایت چه کسی؟ و برای چه هدفی؟

درگذشته هنگامی‌که می‌خواستند بی‌گناه را از گناهکار شناسایی کنند، آن شخص باید از میان آتشِ داور عبور می‌کرد و اگر به سلامت بیرون می‌آمد نشانه‌ی بی‌گناهی و پاکی بود. در استوره‌ی ایرانیان، گذر از آتش، در داستان سیاوش دیده می‌شود که برای تهمتی بود که نامادریش سودابه به او زد، و در کنار آیین‌هایی که با آتش برگزار می‌شود، آیین خودسوزی و مرگ با آتش نیز دیده می‌شود که دو دیدگاه برای آن وجوددارد، یکی جنبه‌ی الهی و عرفانی و دیگری خودسوزی و مرگ.

از افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی، شاعر بزرگ قرن ششم، علاوه‌ بر دیوان و مثنوی ختم‌الغرایب، نامه‌هاو منشآتی به یادگار مانده است.

با شروع جنگ جهانی اول و به دنبال آن ورود نیروهای متفقین و متحدین به خاک ایران، اوضاع بشدت بحرانی به نظر می‌رسید. روس‌ها در شمال ایران، عثمانی‌ها در غرب، انگلیسی‌ها در جنوب و جنوب شرقی و آلمان‌ها به طور پراکنده در مرکز و نواحی دیگر فعالیت می‌کردند. این در حالی بود که دولت ایران اعلام بی طرفی کرده بود.