مقاله

آلن تورن جامعه شناس فرانسوی می‌گوید: «هرپدیده‌ای محصول شرایط اجتماعی خود است» قرن بیستم برای ایرانیان قرنی پراز رویکردها وحوادث غیر قابل پیش‌بینی بود که توانست فرهنگ‌ها، عادت‌ها وحتی سنت‌ها و «اخلاقیات» نسل‌های بعدی را دگرگون کند، امری که دربخشی ازجهان، ازچند قرن پیش شروع شده بود

این باغ به اوایل روزگار پیدایی خود که زمان حکومت فتحعلی‌شاه بود، چون نقطه ییلاقی و خارج شهر بود، به اجماع تاریخ‌نویسان قاجار سخت جلب ‌نظر فتحعلی‌شاه را کرد و این شاه بچه‌صفت شهوتران را بر آن داشت که بیشتر اوقات خود را در این باغ به سر آرد و با ایجاد انواع وسایل لهو و لعب در آن که سرسره یکی از آنهاست، در کمال بی‌خبری و خوشگذرانی عمر بگذراند

کتب حدیث مشحون از روایات مربوط به عالم طبیعت و رویکرد انسان‌ها به آن است، از جمله مخالفت شدید با تضییع آن و اسرافکاری، و تخریب بیهوده طبیعت که تنها به دلیل خودخواهی و حرص و طمع صورت می‌گیرد. احادیث بر پاکیزگی آب و دیگر منابعی تأکید دارند که حیات متکی به آنهاست. پیامبر(ص) فرمود: «درختکاری کار پربرکتی است حتی اگر یک روز به پایان جهان مانده باشد.»

جنبش مشروطیت تأثیر بسیاری در جنبه‌های مختلف زندگی ایرانیان گذاشت که کمابیش در ادبیات آن عصر بازتاب یافته است. استاد شفیعی کدکنی در کتاب بسیار مهم «باچراغ و آینه» که الحق فراتر از صرف تاریخ ادبیات معاصر ایران است، با تیزبینی خاص خویش به این موضوع پرداخته‌اند و با چراغ دانش و تجربه خویش، به ژرف‌اندیشی در آینه ادبیات آن روزگار همت گماشته‌اند.

در شروع نهضت مشروطیت، اولین رساله‌ای که در این باب به طبع رسید، به قلم مجتهد فرزانه و عالم جامع، آقاشیخ اسماعیل محلاتی ـ مقیم نجف اشرف ـ می‌باشد. در این زمینه نویسندگان، مورخان و صاحب‌نظران مسائل اجتماعی از هر گروه و نحله فکری سخنها گفته و کتابها نگاشته و مباحث گوناگونی مطرح کرده‌اند.

دعبل خزاغی، یکی از مشاهیر شعرای عرب و مداح اهل بیت (علیهم‌السلام) و از یاران حضرت رضا(ع) بود. نوشته‌اند آنگاه که دعبل، قصیدة تائیه که در مدح و مصائب اهل بیت رسول و در محضر مبارک امام رضا(ع) با مطلع زیر سرود:

اگر گوش شنوا داشته باشیم وبه دقت گوش بدهیم هم‌اکنون صدای ناله یتیمانی را در منطقه می‌شنویم که پدرانشان را به اتهام تکفیر سر بریده‌اند، شیون و موری زنانی که با کشتن شوهرانشان بی‌سرپرست شده‌اند و از آن زشت‌تر، کریه‌تر و جانسوزتر فریاد استغاثه زنان و دختران جوان بیگناهی که توسط مدعیان ایمان و غلبه بر کفر به بردگی درآمده و مورد تجاوز قرار گرفته‌اند دل هر انسانی را آتش می‌زند.

پیش از تصویب قانون ثبت اسناد، یعنی در زمان پیش از مشروطه، شناسایی و تعیین حدود املاک هر کس فقط بر اساس اسناد عادی و مبایعه نامه ها معلوم می شد و از این رو همیشه رایج ترین دعاوی بین افراد یا حتی کسان عادی و دولت ها، اختلاف بر سر مالکیت بود. ثبت اسناد به طریق رسمی و قانونی همراه با سایر دانش های جدید و از جمله حقوق از اواسط دوران قاجاریه رواج و به تدریج رسمیت پیدا کرد.

مقاله ی حاضر، مربوط به محاکمه ی حاج شیخ فضل الله نوری – مجتهد طراز اول و صاحب فتوای تهران - به دست مشروطه طلبان و در نهایت اعدام اوست. صاحب این قلم مدتها دنبال کیفرخواست و یا صورت جلسه ی مکتوبی از محاکمه ی شیخ فضل الله نوری بودم.

قانون گذاری از مفاهیم و موضوعات مورد بحث میان جریان های سیاسی و مذهبی مختلف در دوران مشروطه بوده است که متناسب با تعریفی که هر یک از جریان ها از قانون گذاری و حیطه آن در اسلام ارائه داده اند مواضع مختلفی در برابر نهضت مشروطیت که یکی از اصول اصلی آن قانون و قانون گذاری است اتخاذ کرده اند.